Taumbayan, may “K” para sa malinis na hangin at kapaligiran

ni Atty. Persida Rueda-Acosta @Magtanong Kay Attorney | Mar. 9, 2025

Malinaw na nakasaad sa ating Saligang Batas partikular sa Seksyon 16, Artikulo II, ang mga sumusunod:

 “SEK. 16. Dapat pangalagaan at isulong ng Estado ang karapatan ng sambayanan sa timbang at kanais-nais na ekolodyi nang naaayon sa aluy-oy at tugma ng kalikasan.”

Ayon sa nabanggit na probisyon, ang pag-unlad ng ekolohiya ng bansa ay nararapat na naaayon sa preserbasyon ng ating kalikasan. Sa kasalukuyang panahon kung saan tila nagbago na ang ating nakasanayang klima, kinakailangan na magkaroon ng masusing pangangalaga sa ating kalikasan bunsod na rin ng lumalalang epekto na global warming. Sa ngayon, hindi na natin matukoy ang panahon dahil kahit na tag-araw ay nakararanas tayo ng malalakas na pag-ulan at gayon din na kapag panahon ng tag-ulan ay nakararanas din tayo ng sobrang init na panahon. 

Nang dahil na rin sa mga sunud-sunod na paglabag sa mga batas na naglalayong mapangalagaan ang pagkakaroon ng malinis na hangin at kapaligiran, natataon lamang na lagyan natin ng ngipin ang mga batas na may kinalaman sa pagkalinga sa kalikasan upang mapigilan ang tuluyang pagkasira ng ating kalikasan. 

Unang hakbang ng estado ay ang pagpasa ng Kongreso ng mga batas para mapangalagaan ang kalikasan. Isa na rito ang Republic Act (R.A.) No. 8749 o mas kilala bilang Philippine Clean Air Act of 1999. Nakapaloob dito ang polisiya ng estado na protektahan ang karapatan ng bawat mamamayan na magkaroon ng balanse at malusog na ekolohiya na umaayon sa kalikasan. 

Ang pangangalaga at pagpapaunlad sa kalikasan ay isang responsibilidad hindi lamang ng estado at gobyerno kundi pati na rin ng bawat mamamayan. Kinikilala ng Clean Air Act ang mga sumusunod na karapatan para sa mga mamamayan:

1. Karapatang makalanghap ng sariwa at malinis na hangin; 

2. Karapatang gamitin at pakinabangan ang lahat ng yamang pangkalikasan sang-ayon sa principles of sustainable development;

3. Karapatang makilahok sa pagpaplano, paggawa, pagpapatupad at pagmasid ng mga polisiya at proyekto na may kinalaman sa kalikasan;

4. Karapatang makilahok sa mga pagpaplano at paggawa ng mga hakbanging maaaring makaapekto sa kalikasan at pampublikong kalusugan;

5. Karapatang mabigyan ng babala at impormasyon tungkol sa mga katangian at hangganan ng isang napipintong kapahamakan dulot ng isang aktibidad, gawain o proyekto na maaaring magtaas ng lebel ng polusyon at ng hindi sinasadya o sinasadyang pagpapalabas sa kalawakan ng mga mapaminsalang kemikal;

6. Karapatang magkaroon ng laya na inspeksyunin at tingnan ang mga pampublikong records na kinakailangan para magamit ng isang mamamayan ang kanyang mga karapatang nakapaloob sa Clean Air Act;

7. Karapatang maghain ng aksyon sa husgado o saan man sa mga kaukulang ahensya ng gobyerno upang hilingin ang pagpapatigil sa anumang proyekto o gawain na taliwas at paglabag sa mga batas na may layuning protektahan ang kalikasan;

8. Karapatang hilingin mula sa husgado o sa mga kinauukulan na linisin at ibalik sa dating ayos ang lugar na naapektuhan ng polusyon mula sa mga naging sanhi nito;

9. Karapatang maghain ng aksyon sa husgado upang hilingin na pagbayarin ng kompensasyon para sa personal na pinsalang natamo (damage) ang isang indibidwal o kompanya/korporasyon na nagmamay-ari ng proyekto o gawain na taliwas sa mga batas na may kinalaman sa kalikasan at publikong kalusugan; at

10. Karapatang maghain ng aksyon para papanagutin ang mga lumalabag sa mga batas na may kinalaman sa pagprotekta ng kalikasan.