ni Rikki Mathay - @Tips Pa More | August 2, 2022
Isang linggo na mula noong unang natukoy ang unang kaso ng monkeypox sa Pilipinas.
Kasunod nito ang samu't saring haka-haka kung paano ito nakukuha at nagagamot.
Ang monkeypox ay nakahahawang sakit na dulot ng monkeypox virus na tila kaso ng bulutong.
Ang unang kaso ng tao ay natukoy noong 1970, at ito ay naunang natagpuan sa kontinente ng Africa, maliban sa mga kaso na nauugnay sa mga imported na hayop.
Pero nitong Mayo 2022, maraming kaso ang natukoy sa ilang bansa, kung saan hindi naging endemic ang monkeypox.
Ang monkeypox ay maaaring maipasa mula sa tao patungo sa tao sa pamamagitan ng:
1. Anumang malapit na pisikal na kontak sa monkeypox blisters o scabs (kabilang sa panahon ng pakikipagtalik, paghalik, pagyakap o paghawak ng mga kamay)
2. Paghawak sa damit, kama o tuwalya na ginagamit ng taong may bulutong
3. Ang pag-ubo o pagbahin ng taong may monkeypox kapag malapit sa iyo
4. Ang mga ulcer, sugat o sugat na nasa bibig o lalamunan ay maaaring nakahahawa, ibig sabihin, ang virus ay maaaring kumalat sa pamamagitan ng laway at respiratory droplets (at posibleng mga short-range na aerosols), sa ilang kaso.
5. Higit pang mga pag-aaral naman ang kailangan kung ang virus ay maaaring kumalat mula sa paghinga at pakikipag-usap.
Kapag nahawa ng monkeypox, karaniwang tumatagal sa pagitan ng 5 at 21-araw para lumitaw ang mga unang sintomas. Maging mapagmatyag sa mga sumusunod na unang sintomas ng taong may monkeypox:
1. Lagnat
2. Pananakit ng ulo
3. Pananakit ng lalamunan
4. Pamamaga ng mga lymph node
5. Pantal at sugat
Ang mga pantal na sugat ay nagsisimulang patag, tumataas, napuno ng malinaw na likido at pagkatapos ay nagiging pustules (napuno ng nana). Ang taong may monkeypox ay maaaring magkaroon ng maraming sugat o iilan lamang.
6. pananakit ng kalamnan
7. sakit ng likod
8. panginginig
9. kapaguran
10. sakit sa kasu-kasuan
Karaniwang lumilitaw ang isang pantal 1 hanggang 5-araw pagkatapos ng mga unang sintomas.
Ang pantal ay madalas na nagsisimula sa mukha, pagkatapos ay kumakalat sa ibang bahagi ng katawan. Maaaring kabilang dito ang bibig, ari at anus.
Maaari ka ring magkaroon ng pananakit ng puwetan o pagdurugo mula sa iyong ibaba.
Sa karamihan ng mga kaso, ang mga sintomas ng monkeypox ay nawawala nang kusa sa loob ng ilang linggo ngunit, sa pagitan ng tatlo at anim na porsyento ng mga kaso na iniulat sa mga bansa kung saan ito ay endemic, maaari itong humantong sa mga medikal na komplikasyon at maging sa kamatayan. Ang mga bagong panganak na sanggol, mga bata at taong may mga kakulangan sa immune system ay maaaring nasa panganib ng mas malalang sintomas at kamatayan mula sa sakit.
Sa malalang kaso, ang mga sintomas ay kinabibilangan ng mga impeksyon sa balat, pulmonya, pagkalito at impeksyon sa mga mata na maaaring humantong sa pagkawala ng paningin.
Marami sa nakamamatay na kaso ay mga bata o taong maaaring may iba pang kondisyon sa kalusugan.
Ngayong idineklara ni World Health Organization (WHO) Director-General Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus bilang public health emergency, naglabas ang World Health Organization (WHO) ng mga Temporary Recommendations upang gabayan ang pagtugon sa bagong sakit na ito.
1. I-activate ang multi-sectoral coordination mechanisms para sa kahandaan at pagtugon, upang ihinto ang paghahatid ng tao sa tao.
2. Iwasan ang diskriminasyon laban sa sinumang indibidwal o grupo ng populasyon na maaaring maapektuhan, upang makatulong na maiwasan ang higit pang hindi natukoy na transmission.
3. Paigtingin ang epidemiology at pagsubaybay sa sakit.
4. Palakasin ang kakayahan sa pagtuklas sa pamamagitan ng pagpapataas ng kamalayan at pagsasanay sa mga manggagawang pangkalusugan.
5. Itaas ang kamalayan tungkol sa paghahatid ng virus, mga kaugnay na hakbang sa pag-iwas at proteksyon, at mga sintomas at palatandaan sa mga komunidad.
At dahil nagmula sa hayop ang monkey pox, ang pakikipagtulungan sa pagitan ng public health agencies at mga awtoridad ng beterinaryo ay mahalaga kapag pinamamahalaan ang potensyal na panganib ng paghahatid ng tao sa hayop.
Stay safe, everyone!
Para sa inyong iba pang katanungan at kung may nais ibahaging tips, mag-email lang sa mathayrikki@gmail.com at i follow ang ating Facebook page na Rikki Mathay QC, at Instagram account na Rikki Mathay
Comments