‘Di na normal ang pag-ubo?... Mga senyales ng TB, ‘di dapat isawalang-bahala

ni Mabel G. Vieron @Special Article | May 7, 2024

Sa sobrang init ng panahon, uso na naman ang iba’t ibang karamdaman, at isa na rito ang tuberculosis o mas kilala sa tawag na TB.

Ang tuberculosis ay nakakahawang impeksyon sa ating baga na maaaring kumalat sa iba’t ibang bahagi ng ating katawan.

Kamakailan, mahigit 400 PDL’s ang nagkaroon ng sintomas nito na agad na kinabahala ng iba.

Sa panahon ngayon, pag-iingat ang dapat nating gawin upang maiwasan ang patuloy na pagkalat nito. Dahil ito ay isang malubha at nakakahawang sakit. Makakatulong sa pag-iwas nito ang pagiging mapanuri tungkol sa kondisyong ito. 

Ang sintomas na maaaring maranasan ay nakabatay kung ano’ng parte ng katawan ang tinablan ng impeksyon.

Ilan sa mga karaniwang sign ng tuberculosis ay ang mga sumusunod:

- Ubo na tumatagal nang mahigit tatlong linggo

- Pag-ubo na may kasamang dugo

- Pagkahapo

- Pananakit ng dibdib

- Pagpapawis sa gabi

- Panginginig

- Lagnat

- Pagbagsak ng timbang

- Kawalan ng ganang kumain

Ilan lamang ito sa mga sintomas, at alam ko gusto n’yo na ring malaman kung ano nga ba ang paraan upang ‘di kayo matablan ng ganitong kondisyon.

Ang TB ay isang airborne disease, kaya naman kagaya ng cold at flu virus, nalilipat ang bacteria at germs sa ibang tao sa pamamagitan ng pag-ubo, pagbahing, pakikipag-usap, pagtalsik ng laway, at maging ang simpleng paglanghap ng hanging inilabas ng isang pasyenteng may active TB.

But, wait lang besh! Alam ko na nag-o-overthink na rin kayo ngayon, pero huwag kayong mag-alala dahil hindi naman ganu’n kadali mahawa sa TB.

Ang mga taong nahahawa sa ganitong kondisyon ay ang mga taong may matagal na na-expose sa taong may TB, gaya ng mga kapamilya, kaibigan, at katrabaho.

Hindi ito nakukuha sa paghawak ng kamay ng pasyente o sa paggamit ng mga bagay na kanilang hinawakan dahil hindi tumatagal ang TB germs sa mga surface. Oki?

Ngayong natalakay na natin ang mga sintomas at paraan kung paano ito nakakahawa, alamin naman natin ngayon kung paano ito mapipigilan.

Dapat muna nating kilalanin ang ating mga nakakasalamuha lalung-lalo na sa mga taong exposed sa mga pasyente na mayroong active TB, mga galing sa bansang may TB outbreak, at maging ang mga taong naninirahan malapit sa ospital ay may risk din sa pagkakaroon nito.

Kaya naman lagi tayong mag-ingat, palakasin ang ating immune system, at kumain ng mga pagkaing mayaman sa Vitamin C at antioxidants. 

Mga Ka-BULGAR, ugaliin din nating maghugas ng kamay. Gumamit ng face mask at tissue, may TB man o wala, importante ang paggamit ng face mask at tissue lalo na kapag mayroong ubo at sipon. Oki? 

Inirerekomenda pa rin ang regular na pagpapatingin sa doktor lalo na kung may mahal sa buhay na nakakaranas ng TB. Huwag mahiyang magpakonsulta at sumailalim sa mga test upang ‘di na rin natin natin mailagay sa kapahamakan ang buhay ng ating pamilya. Gets?

Mga ngipin, alagaan para makaiwas sa cancer

ni Dr. / Atty. Erwin P. Erfe, M.D. @Sabi ni Doc | April 30, 2024

Dear Doc Erwin,

Dahil sa matagal nang namamaga ang aking gums ako ay nagpasyang kumonsulta sa isang dentista. Nabanggit ng dentista na may koneksyon ang dental health sa mga sakit ng ating katawan, partikular daw dito ang kanser. 

Ako ay nag-alala sa sinabi ng dentista dahil napabayaan ko ang aking mga ngipin. Sa mga nakaraang taon ay marami ng nasira akong ngipin. Nais ko sanang malaman kung ano ang maaaring epekto ng pagkasira ng ngipin at gum disease sa ating kalusugan, at ano ang puwedeng gawin upang mapangalagaan ang ating dental health. Maraming salamat. — Michael

---

Maraming salamat, Michael sa iyong pagliham sa Sabi ni Doc column. Ganoon din sa iyong pagbabasa ng column at ng Bulgar newspaper. Sisikapin namin na masagot ang iyong mga katanungan ayon sa mga pananaliksik ng mga dalubhasa.

Marami ng mga pag-aaral na isinagawa ang mga dalubhasa sa maaaring epekto ng pagkasira ng ngipin at pagkakasakit sa ating gums o gum disease. Sa isang pag-aaral na isinagawa ng mga epidemiologists mula sa Harvard T.H. Chan School of Public Health kung saan sinundan nila ng mahigit 20 taon ang kalusugan ng halos 150,000 na kababaihan at mga kalalakihan. Ayon sa pagsasaliksik na ito, ang mga indibidwal na nagkaroon ng gum disease ay mas mataas ng 52% ang chance na magkaroon ng stomach cancer kumpara sa mga indibidwal na hindi nagkaroon ng gum disease. 

Ayon din sa pananaliksik na nabanggit, mas mataas ng 33 porsyento ang tsansa ng mga indibidwal na nasira ang 2 o higit pa na ngipin na magkaroon ng cancer sa stomach (sikmura). Inilathala ang resulta ng pag-aaral na ito sa international scientific journal na Gut noong July 2020.

Sa isang pananaliksik na inilathala sa journal na Cancer Prevention Research noong August 2020, ang pagkakaroon ng gum disease ay may mas mataas (17 porsyento) na chance na magkaroon ng serrated polyp, isang uri ng sakit na maaaring maging colon cancer. Mas mataas din ng 20 porsyento na magkaroon ng serrated polyp ang mga indibidwal na nasira ang 4 o higit pang ngipin. 

Sa mga pag-aaral na nabanggit, nakita natin ang kahalagahan ng pag-aalaga ng kalusugan ng ating ngipin upang makaiwas sa posibleng sakit na cancer na maidudulot ng gum disease at pagkasira ng ngipin.

Ayon kay Dr. Mingyang Song isang propesor sa Harvard T.H. Chan School of Public Health kinakailangan na pangalagaan natin ang ating dental health sa pamamagitan ng pag-practice ng oral hygiene. Ipinapayo ni Dr. Song na mag-toothbrush tuwing matapos kumain, gumamit ng dental floss isang beses sa isang araw, gumamit ng mouthwash at kumonsulta ng regular sa dentista.   

Sana ay nasagot namin ang iyong mga katanungan. Maraming salamat sa inyong patuloy na pagtangkilik sa Bulgar newspaper at sa Sabi ni Doc column.

---

Maraming Salamat sa inyong pagliham sa Sabi ni Doc at nawa’y magpatuloy sa pagbuti ang inyong kalusugan. Kung may mga katanungan pa, mag-email lamang sa Sabi ni Doc sa e-mail address na erwin.erfe@gmail.com o sa doc.bulgar@gmail.com

Super nag-enjoy sa long weekend?… Mga dapat gawin upang mawala ang sunburn

ni Mabel G. Vieron @Gulat Ka 'No?! | Abril 7, 2024

Panigurado marami sa inyo ang nag-outing at super nag-enjoy.

Nakakasiguro rin ako na marami sa inyo ang dumadaing ngayon dahil sa sunburn, hindi ba mga Ka-BULGAR? Pero, ano nga ba talaga ang sunburn at saan ito nakukuha?

Ang sunburn ay ang pamumula at pananakit ng balat. Kadalasang lumilitaw ito sa loob ng ilang oras pagkatapos ng sobrang pagkakababad sa ultraviolet (UV) light mula sa sikat ng araw.

Ang sunburn ay maaaring tumagal nang ilang araw o mas mahaba pa bago ito maglaho. Ang matindi at paulit-ulit na pagkakababad sa araw ay nagreresulta sa sunburn.

Ang kondisyong ito ay karaniwan at talagang kapansin-pansin lalo na sa panahon ng tag-araw o summer. Nagaganap ito kapag ang isang indibidwal ay nanatili ng mahabang oras sa ilalim ng sikat ng araw, kung saan ang radiation mula rito ay tumatama sa mismong balat na humahantong naman sa pagkasunog ng ibabaw na patong nito.

NARITO ANG ILANG MGA SINTOMAS NG SUNBURN;

● Pamumula ng balat

● Pagsakit at pangangati

● Pamamaga

● Sakit ng ulo, lagnat, pagduduwal at maaaring makaramdam ng pagkapagod kung ang

sunburn ay malubha.

PARA NAMAN SA QUICK REMEDIES, ITO ANG PARA SA INYO;

● Maaaring mabawasan ang pamamaga at kirot sa paggamit ng cold compress tulad ng tuwalya na binasa sa malamig na tubig at pagpahid nito sa mga apektadong bahagi ng balat.

● Siguraduhing mag-rehydrate sa pamamagitan ng pag-inom ng tubig, juice, o sports drink.

● Mag-apply ng aloe o over-the-counter moisturizing lotion sa balat as directed.

● Kapag maliligo na, gumamit ng malamig na tubig para matanggal ang chlorine, tubig alat

at buhangin sa inyong balat at upang maiwasan ang irritation.

● Uminom ng anti-inflammatory na gamot, tulad ng ibuprofen o aspirin.

● Kung may pamamaltos, hayaan lang ang mga ito at ‘wag butasin, dahil maaaring tumaas

ang panganib ng impeksyon kapag ito ay binutas.

Kahit na anong bahagi ng iyong katawan, tulad ng tenga, anit, o labi ay maaaring masunog. Maski ang mata ay maaari ring masunog dahil ito ay sensitibo sa liwanag ng UV light . Ngunit, magpakonsulta na sa doktor kung nakakaramdam na kayo ng mataas na lagnat, matinding pananakit, pagkahilo, pagduduwal at panginginig.

PARA MAIWASAN MA-DAMAGE ANG ATING BALAT, NARITO ANG ILANG TIPS NA PUPUWEDE N’YONG GAWIN;

● MAGLAGAY NG SUNSCREEN O SUNBLOCK. Pinoprotektahan ng sunblock ang balat laban sa UVA at UVB radiation na galing sa araw na siyang pumapatay sa skin cells.

● MAGSUOT NG SUMBRERO AT SUNGLASSES. Naitatago ng sumbrero ang parte ng katawan na hindi nababalot ng damit o nalalagyan ng sunblock. Magsuot din ng sunglasses na may 99% hanggang 100% UV absorption para sa proteksyon ng mata laban sa init ng araw.

● HUWAG MASYADONG MAGBABAD SA ARAW. Limitahan lamang ang pagbibilad sa initan.

Ilan lamang ito sa mga tips na maari n’yong sundin mga Ka-BULGAR! Ngunit, tulad nga ng sinabi ko, kung ‘di n’yo na ma-take ang sakit na dulot ng sunburn. ‘Wag na mag-hesitate pa at magpakonsulta na sa inyong doktor. Oki?