Mga sanhi ng kanser sa utak!

ni Dr. Shane Ludovice - @Sabi ni Dok | November 10, 2020

Dear Doc. Shane,

Na-diagnose na may kanser sa utak ang pinsan ko at dahil sa kawalan ng pera ay hindi siya naoperahan hanggang sa mamatay na lamang. Ano ba ang sanhi nito? – Makoy

Sagot

Ang kanser sa utak o brain cancer ay ang pagkakaroon ng mga bukol sa nasabing bahagi ng nervous system. Isa itong nakapangangambang kondisyon sapagkat malaki ang posibilidad na maapektuhan ang pang-araw-araw na pamumuhay ng tao.

Kapag ang utak ay magkakaroon ng problema, hindi makapag-iisip nang maayos ang pasyente at hindi rin magiging maayos ang kanyang pagsasalita at pagkilos.

Bagama’t ang kondisyong ito ay lubhang mapanganib, napakadalang lamang nito. Ayon sa datos, mas mababa pa sa 1% ang posibilidad na magkaroon ng mga cancerous o kumakalat na bukol sa utak ang tao.

Ilan lamang sa mga pangkaraniwang uri ng bukol sa utak ay ang mga sumusunod:

• Astrocytoma. Ito ang pinakalaganap na uri ng tumor sa central nervous system. Sa uring ito, ang mga hugis bituing selulang tinatawag na astrocyte ang siyang unang naaapektuhan ng mga bukol. Karaniwang tumutubo ang mga ito sa cerebrum, ang pinakamalaking bahagi ng utak. Bukod dito, maaari ring magkaroon ng astrocytoma ang gulugod (spinal cord) at brain stem.

• Glioblastoma multiforme. Ito ay ang pinakalaganap na uri ng grade IV brain cancer. Ang bukol na ito ay maaaring tumubo sa alinmang bahagi ng utak, subalit mas karaniwan itong tumutubo sa mga frontal at temporal lobe.

• Meningioma. Ang bukol na ito ay kadalasang tumutubo sa mga lining na pumapaligid sa utak at spinal cord o gulugod. Karaniwang benign lamang ito at mabagal ang pagtubo. Sa katunayan, maaaring hindi agad malaman ng tao na may meningioma pala siya sapagkat minsan ay wala itong sintomas.

• Oligodendroglioma. Sa uring ito, nagkakaroon ng mga bukol ang mga taba na pumoprotekta sa mga nerve ng utak at gulugod. Kumpara sa astrocytoma, mas madaling malunasan ang uring ito.

Mga sanhi:

• Genes. Kung ang magulang o sinumang malalapit na mga kamag-anak ay may kasaysayan ng kanser sa utak, maaari itong maipasa sa kanilang mga anak. Dahil dito, maaaring magkaroon ng bukol sa utak ang tao, lalo na kung hindi siya nag-iingat sa kanyang kalusugan.

• Pagkakalantad sa radiation. Ang pagkalantad sa radiation ay maaari ring magdulot ng kanser sa utak. Karaniwang may malalakas na radiation ang mga X-ray at nuclear power plant. Kapag ang katawan ay madalas na nalalantad sa mga ito, maaaring tubuan ng bukol ang utak at iba pang bahagi ng katawan.

• Pagkakalantad sa mga nakalalasong kemikal. Ang pagkakalantad sa mga nakalalasong kemikal tulad ng mga pamatay-peste at pampataba sa mga halaman ay maaaring magsanhi ng kanser sa utak. Dagdag dito, maaari ring magkaroon ng kanser kung madalas nalalantad ang katawan sa paggawa ng mga produktong may kinalaman sa tingga (lead), petrolyo, goma, at plastik.

• Paninigarilyo. Bukod sa kanser sa baga, maaari ring magdulot ng kanser sa utak ang paninigarilyo. Ayon sa mga pag-aaral, pinaninipis ng mga sangkap na nakukuha sa sigarilyo ang mga protective lining ng utak. Dahil dito, napipinsala ang utak at nagiging mas madali itong tubuan ng mga bukol.

Mga sintomas:

• Madalas na pananakit ng ulo

• Hindi maipaliwanag na pagduduwal o pagsusuka

• Panlalabo ng paningin

• Pamamanhid ng braso o binti

• Hirap sa pagbabalanse

• Hirap sa pagsasalita nang maayos

• Madalas na pagkalito

• Pagbabago ng ikinikilos at ugali

• Pag-atake ng kombulsyon o pangingisay

• Panghina ng pandinig

• Pagkawala ng kakayahang makakilos nang maayos

• Madalas na pagkalimot

• Hindi normal na paggalaw ng mga mata

• Pagkibot ng mga kalamnan

• Hindi maipaliwanag na pagkawala ng malay

• Madalas na pagkahilo

Samantala, upang matanggal ang mga bukol sa utak, ang pasyente ay maaaring sumailalim sa operasyon, chemotherapy, radiation therapy at iba pang mga lunas.

Sanhi ng hematuria o pagkakaroon ng dugo sa ihi

ni Dr. Shane Ludovice - @Sabi ni Dok | November 9, 2020

Dear Doc. Shane,

May bahid ng dugo ang aking ihi, kaya nag-aalala akong baka sintomas ito ng sakit. Ano kaya ang ibig sabihin nito? - Ismael

Sagot

Ang pagkakaroon ng dugo sa ihi ay tinatawag na hematuria. Nagkakaroon ang tao ng ganitong uri ng kondisyon dahil sa iba’t ibang uri ng sakit sa urinary tract tulad ng sakit sa kidney, sa pantog, sa urethra at iba pa.

Ang mga palatandaan ng hematuria ay ang pag-iiba ng kulay ng ihi at ang pagkakaroon ng hindi pangkaraniwang amoy nito. Nilulunasan ang hematuria sa pamamagitan ng antibiotic kung ito ay sanhi ng impeksiyon. Samantala, kung ito ay dulot ng injury, maaaring mangailangan ng mga mas komplikadong lunas.

Mga uri:

• Microscopic hematuria. Ang dugo sa ihi ay hindi mapapansin sa pamamagitan lamang ng mga mata. Bagkus, ito ay makikita sa pamamagitan ng microscope. Ito ay tinatawag ding “idiopathic hematuria” sapagkat hindi tiyak ang mga sanhi nito.

• Gross hematuria. Ito ay tinatawag ding macroscopic o frank hematuria. Ito ay ang nakikitang pagbabago sa kulay ng ihi dulot ng pagkakaroon ng mataas na antas ng dugo na humalo rito. Sa kondisyong ito, karaniwang kulay pula, pink o kayumanggi ang ihi. May mga ilang pasyente rin na may gross hematuria ay nagkakaroon ng maliliit o katamtamang laki ng mga kumpol ng dugo sa ihi.

• Joggers’ hematuria. Batay sa katawagan ng kondisyong ito, ito ay karaniwang tumatama sa mga taong aktibo sa pagtakbo. Ang pagtakbo nang malayo, maging ang mga mabibigat na mga gawain ay maaaring magdulot ng problema sa pantog na maaaring mauwi sa pagdurugo nito.

May iba pang uri ng hematuria batay sa sanhi ng kondisyon tulad ng mga sumusunod:

• Hematuria na dulot ng bato sa kidney

• Hematuria na dulot ng trauma o injury sa balakang

• Hematuria na dulot ng sakit sa kidney

• Hematuria na dulot ng iba’t ibang uri ng urinary infection

• Hematuria na dulot ng iba’t ibang urinary, renal o rectal procedure

• Benign hematuria

• Malignant hematuria

Marami ang mga kondisyong maaaring magdulot ng hematuria tulad ng mga sumusunod:

• Namamanang kondisyon. Mayroong mga uri ng namamanang kondisyon na nagdudulot ng pagdurugo sa urinary tract. Ang isa sa mga ito ay ang sickle cell anemia, isang uri ng namamanang kondisyon ng mga hemoglobin sa red blood cell. Ito ay nagdadala ng dugo sa ihi. Ganito rin ang epekto ng Alport syndrome, isang uri naman ng kondisyon na umaapekto sa mga bahaging pangsala ng mga kidney.

• Urinary tract infections (UTI). Ito ay ang pagkakaroon ng impeksiyon sa daanan ng ihi. Ito ay karaniwang nakaaapekto sa kababaihan. Kapag lumubha ang mga impeksiyong ito, maaaring magkaroon ng pag-agos ng mga red blood cell sa urinary tract at humalo sa ihi.

• Pagkakaroon ng bato sa pantog o kidney. Ang pagkakaroon ng sobrang daming mineral sa mga pantog o kidney ay maaaring magdulot ng pamumuo ng mga bato sa mga bahaging ito ng katawan. Lubhang masakit ang kondisyong ito. Kapag hindi naagapan ay nagdudulot din ito ng pagkakaroon ng dugo sa ihi.

• Impeksiyon sa mga kidney. Ito ay maaari ring magdulot ng pagdurugo sa mga bahaging ito ng katawan. Dahil dito, ang mga red blood cell sa mga apektadong bahagi ay maaaring lumabas sa mga daluyan ng ihi.

• Kanser. Ang pantog, prostate, bayag at maging ang mga kindey ay maaaring magkaroon ng kanser. Ito ay nagdudulot ng pagdurugo sa mga nabanggit na mga bahagi at ang dugo mula sa mga bahaging ito ay maaaring dumaloy papunta sa daanan ng ihi at humalo rito.

Iba’t ibang uri ng meningitis

ni Dr. Shane Ludovice - @Sabi ni Dok | November 08, 2020

Dear Doc. Shane,

May meningitis ang pinsan ko at sa bahay namin sila nakatira ngayon. Maaari ba ninyong talakayin kung ano sanhi at paano ito maiiwasan lalo na kung nakatira kami sa iisang bahay? – Gardo

Sagot

Iba’t ibang sakit ang maaaring makaapekto sa utak, kabilang na ang meningitis. Sa kondisyong ito, ang meninges ng utak ay nagkakaroon ng impeksiyon at pamamaga.

Ang meninges ay ang protective membrane na pumapalibot sa utak at spinal cord at nagsisilbing proteksiyon o harang ng mga bahaging ito.

Nagkakaroon ng meningitis dahil may nakararating na mga virus o bakterya sa utak o spinal cord. Bukod pa sa mga mikrobyong ito, maaari ring maging sanhi ng meningitis ang mga fungi at parasitiko. Gayundin, maaaring magdulot ng meningitis ang mga pisikal na pinsala.

Ang meningitis ay mayroong iba’t ibang uri batay sa sanhi nito:

• Viral meningitis. Sa uring ito, nagkakaroon ng meningitis dahil sa mga virus na tulad ng coxsackievirus A, coxsackievirus B at dahil ito ang pinakalaganap na uri, karaniwang gumagaling mula sa sakit na ito hangga’t nagpapahinga at sinusunod ng pasyente ang payo ng doktor.

• Bacterial meningitis. Ang uring ito ay lubos na mapanganib. Sa katunayan, nasa lima hanggang 40 porsiyentong kabataan na may ganitong sakit ay nababawian ng buhay.

• Fungal meningitis. Ang sanhi nito ay mga fungi na nagdulot ng impeksiyon sa katawan at kumalat sa daluyan ng dugo hanggang sa nakarating sa utak o spinal cord. Kadalasan, ang mga taong may HIV at kanser ang naaapektuhan nito.

• Parasitic meningitis. Maaaring magkaroon nito kapag ang tao ay nakakain ng pagkaing naglalaman ng parasitikong nagdudulot ng sakit na ito. Kapag ang parasitiko o itlog nito ay nabuhay sa loob ng katawan, maaaring makarating ito sa utak o spinal cord at pinsalain ang mga tisyu nito.

• Non-infectious meningitis. Ang mga nabanggit na uri ay sanhi ng mga impeksiyong dulot ng mga mikrobyo at parasitiko. Subalit sa uring ito, ang sanhi ng meningitis ay mga pisikal na pinsala o ibang medikal na kondisyon, tulad ng lupus at kanser. Maaari ring magdulot ng non-infectious meningitis ang mga operasyon sa utak at ilang mga gamot.

Ang mga mikrobyo at parasitiko na dulot ng meningitis ay kadalasang nakukuha sa maruming kapaligiran. Upang maiwasan, ugaliing gawin ang mga sumusunod:

• Maghugas ng mga kamay bago at pagkatapos kumain, pagkatapos maglaro, pagkatapos humawak ng mga alagang hayop at pagkatapos gumamit ng palikuran.

• Iwasang manghiram ng mga personal na gamit ng ibang tao.

• Linisin ang kapaligaran at ugaliing itapon nang wasto ang mga basura upang hindi ito pamahayan ng mga mikrobyo at parasitiko.

• Takpan ang ilong at bibig lalo na kung nababahing o nauubo.

• Kumain ng masusustansiyang pagkain upang maging masigla at hindi agad maapektuhan ang katawan kahit na nakalanghap o nakahawak ng mga bagay na may mikrobyo.

Bakuna kontra meningitis:

• Hemophilus influenza type B (Hib) vaccine

• Pneumococcal conjugate vaccine

• Meningococcal vaccine