Payong medical para sa mga nagluluksa

ni Dr. / Atty. Erwin P. Erfe, M.D. - @Sabi ni Doc | July 14, 2022

Dear Doc Erwin,

Sumulat ako sa inyo upang humingi ng payo. Kamamatay lang ng aking ama dahil sa kanyang malubhang sakit at naiwan ang aking ina na nag-iisa. Ako ay nag-aalala dahil siya ay naging malulungkutin at mapag-isa. Ang ina ko ay senior citizen na, may diabetes at sakit sa puso.

Maaari bang makaapekto sa kanyang sakit sa puso at diabetes ang pagkamatay ng aking ama at ang kanyang pagiging malungkutin? Ano ang maaari kong gawin upang matulungan ang aking ina? - Jayson

Sagot

Maraming salamat Jason sa iyong pagliham sa Sabi ni Doc.

Ang pagkamatay ng mahal sa buhay ay isa sa mga pangyayari sa ating buhay na magbibigay ng matinding emotional at physical stress. Ang stress na tulad nito ay kinikilalang risk factor sa maagang pagkamatay mula sa sakit sa puso. Ayon sa pinakabagong pag-aaral na inilathala sa Journal of the American College of Cardiology ngayun lamang July 6, 2022, ang pagkamatay ng family member, tulad ng asawa, partner, kapatid, anak o apo ay may relasyon sa maagang pagkamatay ng naulila. Ang maagang pagkamatay ay maaring natural o dahil sa sakit o kaya ay unnatural death o sa ibang dahilan maliban sa sakit.

Ayon pa sa nabanggit na pag-aaral, pinakamataas ang risk ng maagang pagkamatay (risk of mortality) ng naulila kung ang namatay ay asawa o partner. Mas mababa naman kung ang namatay ay kapatid, anak o apo.

Sa unang linggo ng pagkamatay ng mahal sa buhay ang pinakamataas ang risk of mortality. Kaya importanteng mabigyan ng physical at emotional support ang iyong ina sa mga unang araw matapos mamatay ang iyong ama. Malaki rin ang maitutulong ng mga kaibigan ng iyong ina upang mabigyan siya ng social support. Ayon sa pag-aaral na inilathala sa American Journal of Epidemiology noong 1995, nanatiling mataas ang mortality risk ng naulila mula 7 buwan hanggang sa isang taon matapos mamatay ang mahal sa buhay.

Ayon kay Dr. Suzanne Steinbaum, ang depression, anxiety, kakulangan sa emotional support at pakikisalamuha, at ang emotional at physical stress ay maaaring makapagpalala ng sakit sa puso. Ang lungkot at pagluluksa ay nakakaapekto rin sa ating immune system. Ayon sa mga researchers ng University of Arizona, humihina ang kakayahan ng ating immune system na labanan ang sakit sa panahon ng kalungkutan at pagluluksa. Tumataas din ang level ng inflammation sa ating katawan na nagpapalala ng sakit sa puso at diabetes.

Dahil sa mga nabanggit, bukod sa pagbibigay ng physical, emotional at social support sa iyong ina, kinakailangan na regular na matingnan ang iyong ina ng kanyang doktor. Makatutulong ito upang ma-monitor ang pag-inom ng gamot ng iyong ina, regular na ma-examine ang kanyang puso at diabetes at matingnan kung siya ay nakaka-develop ng depression o anxiety.

---

Maraming Salamat sa inyong pagliham sa Sabi ni Doc at nawa’y magpatuloy sa pagbuti ang inyong kalusugan. Kung may mga katanungan pa, mag-email lamang sa Sabi ni Doc sa e-mail address na erwin.erfe@gmail.com o sa doc.bulgar@gmail.com

Alamin: pagkaing dapat iwasan para hindi magka-cancer sa bituka

ni Dr. / Atty. Erwin P. Erfe, M.D. - @Sabi ni Doc | July 12, 2022

Dear Doc Erwin,

Nag email ako sa inyo upang magtanong tungkol sa aking diet. Ako ay university student sa Benguet. Dahil sa schedule ng aking mga classes ay madalas akong kumakain na lamang sa fast food. Bukod dito ay mahilig akong kumain ng karne.

Sa seminar sa aming university ay sinabi ng speaker na ang madalas na pagkain ng red meat at processed meat ay konektado sa pagkakaroon ng colorectal cancer. Totoo ba ito? - Rain

Sagot

Maraming salamat Rain sa iyong pagliham sa Sabi ni Doc.

May mga risk factors na nagpapataas ng chance na ang indibidwal ay magkaroon ng colorectal cancer (kanser sa bituka). Ayon sa American Cancer Society, ang mga sumusunod ay risk factors na nagpapataas ng posibilidad na magkaroon ng colorectal cancer — pagiging overweight o obese, paninigarilyo, ang moderate at heavy na pag-inom ng alak, edad na mahigit sa 50, personal o family history ng colorectal cancer, diabetes at pagkakaroon ng ilang sakit, tulad ng Lynch syndrome, familial adenomatous polyposis at Peutz-Jeghers syndrome.

Ang kakulangan sa exercise ay maaaring makapagpataas ng chance na magka-cancer. Gayundin ang pagkain ng red meat (tulad ng karne ng baka, baboy, lamb at ng atay) at processed meat (tulad ng hot dog, luncheon meat), ayon sa American Cancer Society.

Kung ikaw ay mahilig na kumain sa fast food restaurant, ang madalas na pagkain ng prito o grilled na karne ay maaaring magpataas ng risk na magkaroon ng colorectal cancer. Ito ay dahil sa ang pagluluto ng karne sa mataas na temperatura ay nakagagawa ng mga chemicals na maaaring maging dahilan ng cancer sa bituka.

Ang pagkain ng red at processed meat ay maaaring maging dahilan ng pagkakaroon ng colorectal cancer ayon sa isang pag-aaral ng mga scientists mula sa Brigham and Women’s Hospital sa Boston, Massachusetts, na sinuportahan ng National Institutes of Health ng Amerika, Cancer Research UK at ng American Association for Cancer Research na inilathala sa scientific journal na Gastroenterology noong June 24, 2022.

Ayon sa nabanggit na pag-aaral, ang pagkain ng red at processed meat ay nagpaparami sa ating bituka ng strain ng E. coli na nagpo-produce ng colibactin. Ang colibactin, ayon sa mga scientists ay toxic metabolite na nakasisira ng ating DNA na maaaring mag-trigger ng cellular mutation at pagkakaroon ng colorectal cancer.

Bukod pa sa nabanggit, ayon kay Dr. Shuji Ogino, chief ng Molecular Pathological Epidemiology Program ng Brigham and Women’s Hospital sa kanyang panayam sa Medical News Today, ang pagkain ng red at processed meat na typical na makikita sa western diet, kasama ng pagkain ng matatamis na pagkain at mga refined carbohydrates, ay dahilan ng pagkakaroon ng intestinal at systemic inflammation, na maaring maging simula ng colorectal cancer.

Tungkol sa binanggit mo na family history ng colorectal cancer, ayon sa Center for Disease Control (CDC) ng Amerika, mas mataas ang chance mo na magkaroon din ng colorectal cancer. Sa datos ng American Cancer Society, isa sa tatlong may colorectal cancer ay may family history ng pagkakaroon ng colorectal cancer ng miyembro ng pamilya.

Dahil sa mga nabanggit ay makabubuti na umiwas sa red at processed meat at mag-exercise ng regular. Mas makabubuti drin na magbawas ng timbang kung ikaw ay overweight.

Sa mga indibidwal na may family history ng colorectal cancer, ipinapayo ng American Cancer Society ang pagsangguni sa doktor para malaman kung kinakailangan ng genetic counselling, screening at mga pamamaraan ng pag-iwas sa colorectal cancer.

---

Maraming Salamat sa inyong pagliham sa Sabi ni Doc at nawa’y magpatuloy sa pagbuti ang inyong kalusugan. Kung may mga katanungan pa, mag-email lamang sa Sabi ni Doc sa e-mail address na erwin.erfe@gmail.com o sa doc.bulgar@gmail.com

Oks pampapayat ang chia seeds

ni Dr. / Atty. Erwin P. Erfe, M.D. - @Sabi ni Doc | July 8, 2022

Dear Doc Erwin,

Ako ay 26 years old, may asawa, ngunit walang anak. Ipinayo ng nutritionist sa aking pinagtatrabahuan na dahil ako ay overweight at mataas ang blood sugar ay makabubuting subukan ko na idagdag sa aking diet ang chia seeds. Nais kong malaman kung ang chia seeds ba ay maganda sa kalusugan, mapapababa ba nito ang aking timbang at blood sugar? Ano ang posibleng adverse effect nito sa aking katawan? - Maria Elena

Sagot

Maraming salamat Maria Elena sa iyong pagliham sa Sabi ni Doc.

Ayon sa Harvard School of Public Health ay mayaman sa omega-3 fatty acids, fiber, protein, calcium, phosphorous at zinc ang chia seeds. Ang 2 kutsara o 28 grams ng chia seeds ay naglalaman ng 140 calories, 4 grams ng protina, 11 grams ng fiber, 7 grams ng unsaturated fat, 18% ng RDA ng calcium at trace minerals na zinc at copper. Ayon pa sa Harvard School of Public Health, ang chia seeds ay naglalaman ng omega-3 fatty acids. Ito ay naglalaman ng complete protein dahil kumpleto ito ng 9 essential amino acids na hindi ginagawa ng ating katawan.

Matatandang ayon sa mga animal at human studies na nakatutulong ang omega-3 fatty acids sa ating cardiovascular health dahil pinapababa nito ang ating cholesterol, blood pressure at inflammation. Tumutulong dito ito na ma-regulate ang normal na tibok ng puso at maiwasan ang abnormal na pamumuo ng dugo.

Makatutulong ba ang chia seeds upang bumaba ang inyong blood sugar level? Ayon sa randomized clinical trial na ang resulta ay inilathala sa European Journal of Clinical Nutrition noong 2017 ay napatunayang makatutulong ang chia seeds upang maiwasan ang biglaang pagtaas ng blood sugar level matapos kumain kaya ito ay makatutulong sa mga taong may Type 2 diabetes. Ngunit may kakulangan pa ang mga research studies upang malaman kung makatutulong ang chia seeds upang mapanatili na mababa ang blood sugar level.

Bagama’t hindi pa napatutunayang ito nga ay epektibo na nagpapababa ng timbang at ng blood sugar level ay makatutulong pa rin ang chia seeds sa iyong kalusugan dahil sa mga nabanggit na epekto nito sa good and bad cholesterol, pagbaba ng blood pressure at inflammation sa ating katawan, pagpapanatili ng maayos na pagtibok ng ating puso at makaiiwas tayo sa abnormal na pamumuo ng ating dugo.

Tandaan, tulad ng sesame seeds at hazelnuts ay maaaring may allergy sa chia seeds kaya’t makabubuti na mag-ingat kung may allergy sa sesame seeds at hazelnuts at pinaplano na idagdag ang chia seeds sa iyong diet. Mas makabubuti ring ibabad muna ang chia seeds sa tubig o juice bago ito kainin. Maaaring mag-expand ang chia seeds dahil kaya nitong mag-absorb ng tubig up to 12 times ng bigat nito kaya’t maaaring magbara ito sa iyong lalamunan kung kakainin ng tuyo at hindi pa naibabad sa likido.

---

Maraming Salamat sa inyong pagliham sa Sabi ni Doc at nawa’y magpatuloy sa pagbuti ang inyong kalusugan. Kung may mga katanungan pa, mag-email lamang sa Sabi ni Doc sa e-mail address na erwin.erfe@gmail.com o sa doc.bulgar@gmail.com