Mga pista, 'di lang pampalakas ng ekonomiya, pampatibay din ng komunidad

ni Rikki Mathay @Tips Pa More | Enero 26, 2023

Alam n’yo ba na mayroong mahigit 100 pista sa Pilipinas? Isa sa pinaka-ibanangang pista ngayong taon ang Dinagyang sa Iloilo City. Sa sobrang bongga ng Dinagyang, mismong si First Lady Liza Marcos ay lumipad patungong Iloilo para makadalo kahit kababalik pa lamang niya mula sa Switzerland. Kahit ang Ilongga beauty queen na si Rabiya Mateo ay sumaglit sa pista para makisaya sa kanyang mga kababayang palangga.

Makalipas ang dalawang taong online na pagdiriwang ng Dinagyang, alinsunod sa mga protocol ng kalusugan dahil sa mga paghihigpit sa pandemya, dinumog ng mga Ilonggo at turista ang Dinagyang Festival. Ito ay isang pagdiriwang ng relihiyon at kultura sa Iloilo City na ginaganap taun-taon tuwing Enero.

Inanyayahan ni Iloilo City Congresswoman, Julienne “Jam Jam” Baronda ang ilan sa mga nangungunang opisyal ng bansa, kabilang na sina Senador Frank Drilon, Jinggoy Estrada, Mark Villar, at Bong Revilla at maging si House Speaker Martin Romualdez. At nakakamangahang sa kabila nang hektik na schedule nila ay gumawa ng isang punto upang lumipad sa Iloilo ang tinaguriang “Heart of the Philippines” dahil matatagpuan ito sa gitna ng Pilipinas.

Simula noong panahon ng mga Kastila, mahalaga na ang papel na ginagampanan ng Iloilo. Dahil na rin sa kanyang heograpiya, naging mahalaga ito sa kalakalan at komersyo ng Kabisayaan. Ang Dinagyang Festival 2023, tulad ng naisip ng Baronda, nagdulot ng higit na kinakailangang aktibidad sa pang-ekonomiya, hindi lamang sa lungsod kundi sa lalawigan bilang isang buo.

“Batid ko kung gaano kahalagahan maging partners ang pribadong sektor at ang gobyerno para sa pagbawi ng ekonomiya. At ito mismo ang ginawa namin sa pagdiriwang. Ang pribadong sektor ay isang pangunahing stakeholder sa pag-unlad ng ekonomiya, at ipinagmamalaki namin na sa Iloilo, nakita namin kung paano pinangunahan ng mga pribadong negosyo ang pagbuo sa Dinagyang,” ani Baronda.

Ang pakikipagtulungan ng pribadong publiko na ito ay maliwanag sa aktibong pakikilahok ng Iloilo Hotels, Restaurant and Resorts Association (IHRRA, ang Iloilo Festivals Foundation (IFFI), at maging ang mas maliliit na negosyo sa Iloilo.

Dahil sa mga pista, hindi lang lumalakas ang ekonomiya kundi napagtitibay din ang komunidad.

Ang mga ito ay nagiging pagkakataong maibahagi ang mayamang kasaysayan, kultura at tradisyon ng isang pamayanan.

Ang mga kapistahan ay mahalaga sa isang bansa tulad ng ating malalim na nakaugat sa mga tradisyon at relihiyon. Sa katunayan, kinikilala mismo ng Pangulong Bong Bong Marcos kung paano tutulungan ang pagdiriwang ng Dinagyang na mapanatili ang “mga progresibong natamo ng Ilonggo” at gawing muli ang pangako ng mga Ilonggo na mag-ambag sa pagbuo ng bansa.

Habang ang pinakamaliwanag na benepisyo ng mga kapistahan ay pang-ekonomiya sa pagpapasigla nila ng turismo at iba pang mga negosyo, ang mga benepisyo sa lipunan ng mga kapistahan na maaaring hindi gaanong nakikita, ngunit kasinghalaga rin ay ang pagtataguyod ng komunidad at pagpapatibay ng mga relasyon. Hindi natin dapat maliitin ang epekto ng mga pagdiriwang sa kultura at relihiyon dahil ang mga ito ay mga pagkakataon para sa mga komunidad na muling makumpirma ang kanilang mga pagkakakilanlan, at palakasin ang paglutas patungo sa pangmatagalang kaunlaran. Para maging komprehensibo ang pag-unlad, bumalik tayo sa sinabi ni Congresswoman Jam Jam na pagpapalakas ng mga pakikipagsosyo sa pagitan ng mga pribado at pampublikong sektor.

Ang mga makabuluhang koneksyon ay nabubuo sa pagitan ng mga pampubliko at pribadong organisasyon, gobyerno at grupo ng komunidad, at mga koneksyon ay ginawa sa pagitan ng mga nahalal na opisyal, kawani, boluntaryo at residente sa panahon ng pagpaplano at pagpapatupad ng mga kaganapan. Kung naisakatuparan nang maayos, ang gantimpala para sa pagbuo ng mga ugnayang ito ay ang tagumpay ng pagdiriwang. Ang mga benepisyo ay nagpapatuloy pagkatapos ng pista, habang ang mga tao ay nagdadala ng kanilang mga koneksyon at kolektibong kaalaman at kasanayan upang mapabuti ang kanilang mga komunidad. Ang mga ito ay magsisilbing tila pandikit na magpapatibay sa pamayanan.

“Matapos ang tagumpay ng Dinagyang, nasasabik akong itaguyod ang higit pa sa pamana ng Ilonggos. Halimbawa, nagpaplano na kami ng isang regatta o yung mga boat race, pero gagawin namin itong espesyal dahil ang showcase nito ay ang aming industriya ng pangingisda.

Pinapalakas namin ang aming ekonomiya, ngunit hindi dapat kalimutan ang aming pagkakakilanlan bilang mga Ilonggo. Patuloy natin dapat na ipagmalaki ang ating mayamang kasaysayan at kultura upang maaari nating malampasan ang mga panandaliang tagumpay lamang,” ani Baronda.

---

Para sa mga iba inyong mga tips at suhestyon, mag email sa mathayrikki@gmail.com.

Tradisyon ng Pasko sa iba't ibang bansa

ni Rikki Mathay @Tips Pa More | December 22, 2022

Maraming dayuhan ang bilib na bilib, habang ang iba naman ay nawiwirduhan sa Pilipinas dahil Setyembre pa lang, simula na ang ating Christmas Season. Pero alam n'yo ba na hindi pa ito ang pinakakakaibang uri ng pagdiriwang ng Kapaskuhan? Halimbawa, ang mga sumusunod na kakaibang pagdiriwang ng iba't ibang bansa:

Japan. Isang tradisyon na nagsimula noong 1974 pagkatapos ng isang kampanya na tinatawag na "Kurisumasu ni wa Kentakkii!", pumipila ang mga pamilyang Hapon sa malaking fast food chain ng mga manok tuwing Pasko! Dahil sa patuloy na popularidad ng tradisyong ito, kumukuha na ng orders ang nasabing restaurant ilang buwan pa lang bago mag-Disyembre.

Ukraine. Ang mga burloloy ng Pasko ay tila pang-Halloween o Undas, dahil pinapalitan ng mga spider webs ang mga Christmas lights sa kanila. Ang alamat sa likod nito ay may mahirap na mag-anak na hindi afford ang mga dekorasyon, kung kaya gumawa na lang sila ng sariling Christmas tree mula sa pine cone. Nagising sila kinabukasan at nakitang natakpan ng mga agiw o cobwebs ang kanilang puno na naging ginto at pilak! Hanggang ngayon, ang mga punong Ukrainiano ay may mga burloloy ng gagamba na tinatawag na 'Pavuchky' at pekeng agiw.

Denmark. Ang “Pasko" ay ipinagdiriwang bilang winter solstice. Ngayon, ang mga tradisyunal na ritwal na mula pa sa kanilang mga sinaunang ninuno na Vikings ay patuloy na nagmamarka sa kanilang Kapaskuhan, kasama na ang paghahanda ng mga tradisyunal nilang pagkaing mula sa kalikasan kabilang ang mga mani at berries.

Norway. Ang tradisyunal na winter solstice ay buhay pa rin dahil ang tradisyon pa rin sa kanila ang pagsambit ng mga winter solstice readings at pagtatakda ng kanilang mga hangarin para sa darating na panahon. Bilang karagdagan, naniniwala sila na ang Bisperas ng Pasko ay nagtutugma sa pagdating ng mga bruha. Ito ang dahilan kung bakit itinatago ng mga nanay sa Norway ang kanilang walis bago matulog, maliban na lang kung nais nilang gumising at makita ang kanilang walis na nasira ng mga umiikot na bruha.

Iceland. Ang mga bata ay may Santa Claus, ngunit meron din silang 13 trolls na umiikot tuwing Bisperas ng Pasko. Ang 13 'Jólasveinar' o Yule lads, at lumilibot sa mga tahanan upang magdala ng mga regalo para sa mababait na bata, habang bulok na patatas naman ang iniiwan ng mga ito para sa mga pasaway na bata!

Austria. Umiikot sa bahay-bahay ang isang karakter na nagngangalang Krampus upang parusahan ang mga batang pasaway ng nakalipas na taon. Si Krampus ay kalahating kambing at kalahating halimaw. Ang kalalakihan ay nagsusuot ng mga costume ng diyablo at nagdadala ng mga basket upang “dukutin” ang mga batang naging pasaway at dadalhin sa impiyerno.

Italya. Ang mga sambahayan ay hindi nag-iiwan ng gatas at biskwit para sa Santa Claus, sa halip ay nag-iiwan ng isang baso ng alak at sausages para sa bruhang nagngangalang La Befana. Ayon sa kuwento, inalok ng Three Wise Men noon si La Befana upang samahan sila sa paghahanap sa sanggol na Jesus. Ngunit dahil busy sa gawaing-bahay ang bruha, ito ay nagpaiwan. Sa sobrang pagsisisi, hindi ito sumama noon sa paghahanap sa baby, hanggang sa araw na ito ay pumupunta si La Befana sa sambahayan sa buong Italya upang hanapin ang sanggol at nag-iiwan na lang ng mga regalo at candy para sa mabubuting bata. Uling, sibuyas at bawang naman ang iniwan niya para sa mga batang pasaway.

Habang ang karamihan sa populasyon ng Pilipinas kung saan nakararami ang mga Kristiyano ay excited tuwing Disyembre dahil ito umano ang pinaka-masayang panahon ng taon dahil sa Pasko, ang panahon ay magsilbing paalala rin sana sa totoong mensahe ng pagkapanganak ni Hesus, ang love. Kailangang paalalahanan natin ang ating sarili na igalang ang ating kapwa, anuman ang kanilang paniniwala at tradisyon.

---

Para sa mga iba inyong mga tips at suhestyon, mag email sa mathayrikki@gmail.com.

Panahon na para alisin ang “pahirap policy” sa pagko-correct ng gender sa birth certificate

ni Rikki Mathay - @Tips Pa More | November 11, 2022

Sinasabing isa sa pinakamaraming kaso sa pag-aayos ng mga dokumento ay ang maling entrada sa birth certificate sa gender o kasarian. Nand’yan ‘yung mga ipinanganak na lalaki pero nairehistrong babae. Ayon sa Philippine Statistics Authority (PSA) Helpline, clerical error lang ang maling gender na puwede sanang itama sa pamamagitan ng pag-file ng petition for correction of gender sa Local Civil Registry (LCR), kung saan nakarehistro ang birth certificate. Ito ay ayon sa batas RA 10172, na naglalayong itama ng mga entrada sa birth o marriage certificates at iba pang dokumento na hindi kailangang gumastos nang malaki. Ngunit sa halip na mapadali o mapamura ang pagtatama ng mga maling entry sa mga nasabing dokumento, tila lalo pang napahirapan ang mga nangangailangan ng corrections.

Ayon kay Atty. Ariel Inton, isang batikang abogadong humahawak sa pagsasaayos ng mga dokumento, libu-libo ang namumroblema na kung tutuusin ay simpleng pagtatama lamang ng datos sa birth certificate.

Ang kasong ito ang nagpakita ng sangkatutak na requirements at dagdag-gastusin upang maitama ang gender sa birth certificates. Ano nga ba ang mga requirements na kailangan?

1. PSA copy ng birth certificate na may entradang maling gender.

2. PSA Marriage certificate kung kasal.

3. PSA birth certificate ng mga anak ng petitioner.

4. School records

5. Medical records issued by an accredited physician that the petitioner has not undergone sex change or sex transplant

6. No pending case certificate mula sa PNP, NBI or employer

7. 2 valid IDs

8. Affidavit of publication

9. P3, 000 fee

Ayon kay Atty. Inton, kung tutuusin ay hindi dapat ‘matik na i-require ang napakahabang listahan ng mga nasabing requirements. “Maraming ibang dokumento sa civil registry na nagpapatunay ng kasarian ng tao. Halimbawa, ‘yung petitioner ay nanganak na ng limang beses, kailangan pa ba ng medical certificate na hindi siya nag sex change? Ginawa kasi nilang requirement, so, what PSA did was to presume na lahat tayo ay nagpa-sex change na! Dapat kung kitang-kita naman na tunay na babae o tunay na lalaki, grant the correction. Remember CORRECTION of Gender IS NOT changing of gender. Sa Pilipinas ay hindi pa pinahihintulutan ang REASSIGNMENT OF GENDER. If magkakaroon ng batas ay saka nila i-require ang doctor certificate. Pero kung napaka-obvious namang tunay na lalaki o babae sa tingin mo pa lang, aba’y mahirap mag-require pa ng no sex change medical certificate.”

Isa pang requirement ay ang certificate of no pending case. “Ha?! Aba’y ibig bang sabihin na kung may kaso siya ay hindi na niya puwede itama ang gender niya sa birth certificate? Ano ang connection ng gender sa kaso? Kung may kaso bang trespass to dwelling o reckless imprudence resulting to damage to property ay hihintayin pa niyang matapos ang kaso para maitama gender niya? Ano ang koneksyon ng kaso sa pagtatama ng gender?” ani Atty.

Dagdag pa niya, “At para saan pa ang publication? Mahal ang bayad sa publication. At karaniwang may problema sa mga maling entrada sa birth certificate ay mahihirap. Hindi nila kayang magbayad pa ng publication. Sa totoo lang, hindi kasalanan ng may-ari ng birth certificate ang maling entrada sa birth certificate niya. Hindi ba puwedeng padaliin ang requirements at babaan ang fees?”

Tip ni Atty. Inton sa PSA, “Gawin simple ang requirements. Kapag ang petitioner ay personal na nag-appear sa local civil registrar malalaman mo agad ang gender. Only if there is a doubt na saka sila nag require ng additional documents. Halimbawa isang LGBT member na nagpa-sex change.”

Para sa mga indigents, libre naman daw ang processing fee na P3,000 basta may maipasang certificate of indigency. Ngunit diin ni Atty. Inton, “Aba’y lahat ba ng mahirap indigents? Mas marami ‘yun minimum wage earner. They are not indigents but they will have a difficult time raising P3, 000 to P5, 000. So, ‘yun ang sinasabi na certificate of indigency really doesn’t help. JUST CORRECT THE GENDER.”

Kaya naman sa libu-libong dumudulog sa tanggapan ni Atty. Inton, napapanahon nang usisain ng PSA at ng ating mga mambabatas ang tinatawag niyang “pahirap policies” sa pag-correct ng mga entries sa birth certificate at mapadali para sa tao.

---

Para sa mga iba inyong mga tips at suhestyon, mag email sa mathayrikki@gmail.com.