Aso sa buhay ng Pinoy

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | September 16, 2024

Nagkataong dumating ang isang asong pinaaampon sa akin sa gitna ng kontrobersiyang lumaganap dahil sa hindi pagtanggap ng isang kilalang resto sa isang aspin. 

Nang tanungin ko ang amo ng asong pinaaampon kung ano ang lahi nito, mabilis niyang sinabing, “Jack Russell po”. Natuwa ako dahil meron akong dalawang Jack Russell na mahigit nang dalawang taon kong inaalagaan. Kaya’t medyo kilala natin ang lahi ng asong pinaaampon sa akin. 

Subalit nang dumating ang aso, mabilis nating napansin ang kakaibang katangian nito. Mas mahaba ang mga paa nito. Dahil dito mas matangkad ang aso kaysa sa karaniwang Jack Russell. Ang kaisa-isang katangiang minana ng aso sa kanyang lahi ay ang hugis ng kanyang mukha at ulo. Ulo ng Jack Russell, paa, katawan at buntot ng aspin. Kaya nang makita natin ang aso mabilis natin itong binansagang “Jackspin”. 

Ganu’n pa man tulad ng mga Jack Russell, malaro, masayahin at malambing ang aso.

Naisip ko tuloy, baka kung dinala ko si ‘Jackspin’ sa kilalang resto sa Tagaytay baka maalangan din ang mga bantay sa itsura ng aso at pagbawalang pumasok ito. At kung malapit na ako sa aso, lubha kong dadamdamin ang hindi pagtanggap ng resto sa kanya. 

Ano ngayon ang ibig sabihin ng karatulang, “A Pet-Friendly Resto Welcomes You!” Okey pala kung “puro” ang lahi ng aso. Bawal kung may halo at lalong bawal kung aspin? Maraming negatibong komentaryong lumabas laban sa kilalang resto. Meron pang mga artikulo sa mga pahayagan. Natuwa naman tayo sa pahayag na mali at “discriminatory” o humihiwalay at nagtatangi ang polisiya ng resto laban sa aspin. Salamat sa mga mamamayang nagmamahal sa aspin.

Noong ng Pebrero 17, 2024, anibersaryo ng pagpatay sa GOMBURZA (Padre Gomez, Burgos at Zamora) napadaan tayo sa National Museum at napansin natin ang isang kakaibang libro na mayroong pamagat na “Dogs in Philippine History.” Nakiusap ako sa staff na tingnan ang isang sipi ng libro. Natuwa ako sa mga larawan at sa iba’t ibang bahagi ng librong 653 pahina ang haba. Mahaba ang istorya ng libro ngunit hindi nakakabagot basahin hindi lang dahil sa rami ng pahina kundi sa ipinamalas na malinaw at malalim na pagmamahal ng may-akda sa asong sariling atin, ang mahal nating aspin. Mabuhay ka, Ian Christopher B. Alfonso. 

Nasimulan na nating basahin ang libro pero sa rami ng gawain, pansamantalang naisantabi. Panahon na ring balikan ang mahalagang libro na ito.

Magandang nagkaroon ng kontrobersiya tungkol sa aspin upang punahin din natin ang mga kailangang ituwid at ayusing pananaw hinggil sa mga alagang hayop at sa kulturang bumabalot dito. Kung merong iba’t ibang klase o antas ng mga tao sa ating lipunan, ganundin pala sa mga hayop, lalo na sa mahal nating pambansang asong kilalang-kilala bilang aspin.

Sa librong isinulat ni Ian Alfonso tungkol sa aspin sa ating kasaysayan, tila isang matibay at tapat na saksi ang aspin sa lahat ng mga nangyari sa ating bansa at ang mga mamamayan nito. Naririyan lang siya ngunit hindi binibigyan ng tunay na pagpapahalaga gaya ng ibinibigay sa mga lahing banyaga (foreign breeds). Biktima ba rin ng kaisipang colonial (colonial mentality) ang aspin? Tulad ba rin ito ng mga karaniwang mamamayan na maliit ang tingin sa sarili at mataas ang tingin at paghanga sa banyaga?

Hindi pa rin ganoon kataas at kaespesyal ang tingin sa aspin. Ngunit unti-unti na itong nagbabago dahil na rin sa mga ‘di inaasahan at hindi maiiwasang mga pangyayari. Isa na rito ay ang nakaraang COVID 19 pandemic. Salamat sa mahirap at malungkot na karanasan ng “lockdown” napakaraming nag-alaga ng kung anu-ano mula halaman (plantita/plantitos) at hayop (aso, pusa, ibon at iba pa). 

Marami akong nakilalang mga pamilyang nag-alaga ng aspin at natutong tunay na mahalin at pahalagahan ang kakaibang asong Pinoy. Nagpasalamat pa ang ilang magulang na natutong mag-alaga ng aso at alagaan din ang isa’t isa. 

Siguro, ito ang simple ngunit malalim na leksyon ng kontrobersiya ng resto na hindi tumanggap sa aspin sa Tagaytay. Ano kaya’t ituro rin sa atin ng aspin na mag-alagaan at magmalasakitan ang bawat mamamayan sa isa’t isa? 

Hindi pa ganoon katagal nang nawala ang mga pader na humahati sa atin. Di ba’t naging magkakapatid ang lahat ng Pinoy sa EDSA noon, mula ika-22 hanggang 25 ng Pebrero 1986? Bumaba ang lahat, malaki at maliit, mayaman at mahirap, kilala at hindi, na nagkaisa sa kalye.

Dati askal ang tawag sa kanila, hindi na ngayon kundi aspin. Hindi na kalye ang ugat ng kanilang pangalan kundi ang kanilang pagiging alagang Pinoy. Ganoon din ang hamon sa atin, hindi lang ang pagtatangi sa lahat na kung sino ang puwede o hindi pumasok sa resto, depende sa lahi ng asong dala. Baguhin na natin ang sistema. Katulad nila, lahat tayo ay pantay-pantay. Mabuhay ang aspin! Mabuhay, ang bawat Pinoy at Pinay!

Kanser sa lupunan, kalikasan, katawan, ‘wag balewalain

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | September 14, 2024

May puwersa ba ang sining? Ano pa ang magagawa nito higit sa karaniwang idinudulot na pagpukaw ng imahinasyon at diwa ng paglikha?

Sinagot ito ng tatlong manggagawa ng sining noong nakaraang Lunes sa National Center for Culture and the Arts o NCCA sa Intramuros, Maynila. Sa pamamagitan ng iba’t ibang sining mula sa pagpinta hanggang sa iskulturang terracotta at paghahabi, namahayag at nanindigan ang tatlong manggagawa ng sining na dapat protektahan at pagyabungin ang kalikasan, partikular na sa kabundukan ng Pakil, Laguna.

Nanganganib na masira ang kabundukan at masira rin ang daang taong tradisyon ng Birhen ng Torumba na hindi mahihiwalay sa pagkilala at pagdiwang sa ganda at hiwaga ng sariwa’t malinaw na tubig na dumadaloy mula sa lawa sa tuktok ng bundok ng Pakil.

Dumalo tayo sa paglulunsad ng “Pira-pirasong Santuaryo” exhibit sa NCCA lobby noong nakaraang Setyembre 9, 2024. Nakilala natin ang tatlong mga manggagawa ng sining na may kanya-kanyang galing at piniling materyal para sa kani-kanilang sining. Nagkaisa ang tatlo na sina Kat Casapao; Elaine Lopez-Clemente at Fm Monteverde hindi lang upang ipasinaya ang kanilang husay kundi upang ipaglaban at protektahan ang mga kabundukan ng Sierra Madre.

Nagsimula ang paglulunsad ng exhibit sa isang maikling martsa-protesta sa kalye sa harap ng NCCA laban sa pagda-dam ng mga bundok ng Pakil. Masasabing aalog-alog kaming mga nagmartsa sa kalye. Tiyak na nagtatanong ang maraming nakakita sa amin ng ganito, “ano kaya ang ipinaglalaban ng kapiranggot na grupong ito?” Subalit namangha’t natuwa ako at lahat ng mga kasama ko ay masaya at masiglang sumigaw ng “No to dam, yes to kalikasan!” Simula lang ito. Tatlong manggagawa ng sining lang sila ngunit, buong bayan naman ng Pakil ang kasama nila at ang iba pang mga sektor na tutol sa pagda-dam ng kabundukan ng lugar. 

Dama ko ang tindi ng pagtutol sa dam at higit dito ang alab ng pagmamahal ng mga manggagawa ng sining para sa kalikasan sampu ng kanilang mga kasama. Mabuhay kayo mga alagad ng sining at mga kasama na lumalabang ihinto ang pagmimina sa kabundukan ng Pakil. Mabuhay din ang maganda, makasaysayan at banal na kabundukan ng Pakil at ang debosyon sa Birhen ng Torumba.

Saan ba nagmula ang kanser sa kalikasan, ang iba’t ibang sugatan, sira, wasak, nasalaula’t patay na mga sangkap at bahagi ng kalikasan? Bago pa pansinin at pakialaman ng mga malalaking korporasyon ang kalikasan, maganda, mahiwaga at tunay ngang larawan o mukha ng Diyos ang kalikasan. 

Ngunit, tuwing pinapasok at pinakikialaman ito ng mga naghahanap ng pagkakakitaan tulad ng mga developer, mga minahan, mga illegal logger, mga nagku-quarry, mga poacher na nanghuhuli at nagbebenta ng wild life o mababangis na hayop, kitang-kita ang negatibong epekto ng lahat ng ito.

May pagbaha, pagguho at magla-landslide o magma-mudslide, sasabog ang mga bulkan, biglaang masusunog ang mga damo, halaman at puno sa kabundukan. Dito mamamalas natin ang pagpangit, pagtanda, at ang pagtutol at galit ng kalikasan. Walang sakit at walang kanser ang kalikasan. Salamat sa mga tao, sa ating kapabayaan, ganid at kawalan ng kapwa-pakiramdam kay Inang Kalikasan, unti-unti itong namamatay.

Ang kanser sa lipunan, ito ang ‘salot’ ng mga trapo at dinastiya. Kanser sa kalikasan, ito ang istraktural at pang-ekonomiyang pagmamahal sa salaping ipinagkakaloob ng binili at ibinentang bahagi ni Inang Kalikasan. At meron din namang kanser ng katawan.

Bago matapos ang linggo, kinausap tayo ng ilang cancer survivors na nakatira sa parokya. Parami nang parami ang nakikilala nating mga cancer survivor. Marami ay handa at nais maging bahagi ng isang Cancer Support Group, at may ilan naman ay ayaw o hindi handang maging bahagi ng anumang grupo.

At nagpasya kami noong nakaraang Huwebes, Setyembre 12 na buuin at simulan na ang ‘Buhay Ka, Cubao’. Tulad ng grupo na nasa Hong Kong, ang Buhay Ka, Hong Kong, ang grupong nasa Santiago, Isabela, ang Buhay Ka Isabel at ang grupong nasa Japan, ang Buhay Ka, Japan, buong siglang tinataguyod ng mga cancer survivor ang kahalagahan ng pagkakaibigan at pagsusuportahan para gumaling o humilom ang mga may kanser. 

Iilan lang kaming nagsimula o bumuo ng grupong Buhay Ka, ngunit damang-dama ko ang interes at kahandaang magmalasakit para sa ibang may kanser. Simula pa lamang ito dahil marami pa itong magiging kasunod. Pagpalain kayo ng Poong Maykapal!

‘Carina’ noon, ‘Enteng’ ngayon, ano bukas?

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | September 8, 2024

Ika-24 ng Hulyo hinagupit ang maraming bahagi sa Luzon ng Bagyong Carina. Lubog ang mga lugar kabilang ang ating parokya sa Barangay Bahay Toro sa Project 8, Quezon City. 

Umabot ng lampas tao ang tubig sa ilang sitio ng barangay.

Napuno ang dalawang basketball court ng Barangay Bahay Toro ng mga lumikas sa baha. Tumanggap kami sa parokya ng mahigit 100 lumikas at mistulang “evacuation center” ang simbahan. Buong araw hanggang kinabukasan, tinutukan ng mga volunteers ng parokya at barangay ang sitwasyon ng mga mamamayang apektado ng Bagyong Carina. Nangalap kami ng tuyong damit, bigas, de-lata at anumang maaaring lutuin para sa mga nilalamig at nagugutom na kabarangay. Pinuntahan namin ang iba’t ibang sulok ng barangay na lubhang apektado ng baha. Sinuyod namin ang ilalim ng tulay sa may Puregold sa kanto ng Congressional Avenue at Visayas Avenue. Itinuro sa amin ang bahay ng pamilyang tinangay ng agos ng tubig sa estero. Nasawi ang mag-asawa at ang kanilang anak. Pero awa ng Diyos, tatlo lang ang biktima sa aming barangay ng Bagyong Carina.

Maganda ang naging pagtutulungan ng barangay at simbahan. Nadama at nakita sa kongkretong paraan ang sinimulan naming “SimBarangayan” sa nakaraang pitong buwan. Nagkasundo kami ni Kap Ferrer na pag-usapan ang isang protocol o kasunduan kung saan babalangkasin namin ang istraktura (mga tauhan at komite) at proseso (daloy ng pagtugon) kapag nagkaroon ng sakuna at lalo na ang paghahanda bago pa dumating ang sakuna. Hindi pa namin nauupuan ito nang biglang dinayo na naman tayo ng Bagyong Enteng. Mabuti na lang at hindi sa Barangay Bahay Toro tumama si ‘Enteng’.

Salamat sa pagkakataong ito, lumihis ng Maynila ang Bagyong Enteng at rumagasa ito sa ibang bayan. Matindi ang tama sa mga bayan at lalawigan ng Rizal. Marami tayong kakilala sa bayan ng Pililla na binaha nang husto ni ‘Enteng’. 

Mabilis ang mga bintang kung kani-kanino. At dahil malapit na ang filing of certificate of candidacy mabilis na ginamit ng mga kandidato ang isyu ng bagyo para pagandahin ang sariling reputasyon. 

Ngunit sino ba talaga ang dapat sisihin sa masamang epekto ng sakuna? Gobyerno ba o

business tulad ng mga developer na nagtatayo ng mga subdibisyon saan mang merong magandang lugar at mga taong handang bumili ng bahay at lupa sa mga lugar na iyon? Gobyerno ba kung ito ang nangunguna sa quarrying maging sa bundok o sa kaparangan? Gobyerno ba kung ito ang nagbigay ng mga permit sa mga korporasyon, lokal o banyaga na nagsusulong ng mga proyektong makasasama sa kalikasan?

Dahil sa negatibong epekto ng Bagyong Enteng sa mga bayan ng Rizal, dapat lang muling tingnan ng mga taga-Rizal ang positibo at negatibong puntos ng proyektong Kaliwa Dam sa mga kabundukan ng Tanay, Rizal. 

Hindi pa nagagawa ang Kaliwa Dam ngunit ganu’n na lang katindi ang epekto ng masamang panahon sa lahat, lalung-lalo na sa mga palayan at kabahayan. Mabuti na lang at merong mga mabubuting mamamayan na nag-oorganisa laban sa Kaliwa Dam. Ganu’n kahalaga ang protesta. 

Ngunit, hindi lang maski na anong protesta, kailangan ang matatag, matindi at mahusay na protesta. Naalala pa natin noong 1990 nang gumuho ang Cherry Hills Subdivision at napakaraming natabunan at namatay. Napakarami ring mga bahay na lumubog at tuluyang nilamon ng “underground river” na tinatayuan ng subdibisyon. Alam kaya ng mga nagpatayo ng mga pabahay doon na merong ilog sa ilalim ng mga bahay? Malinaw na hindi batid ng mga bumili ng tirahan dahil maaaring hindi nabili ang mga lupa’t bahay kung nalaman nila ang mapanganib na kalagayan ng subdibisyon.

Maganda ang naging desisyon ni Mayor Gatlabayan ng Antipolo matapos mangyari ang pagguho ng mga bahay sa Cherry Hills Subdivision noong Agosto 2, 1999. Dahil sa trahedyang nagbuwis ng 60 buhay at lumamon ng 378 bahay, nagdeklara ng “moratorium” sa pagtatayo ng mga subdivision sa buong Antipolo. 

Hindi ko na maalala kung gaano katagal nanatili ang ban. Ang alam ko lang ay hindi ganoon katagal, maaaring mahigit lang ng isang buwan. At habang merong “moratorium” hindi naman nagkaroon ng pangmalawakang diskusyon tungkol sa nangyari sa Cherry Hills Subdivision. At kung nagkaroon ng malalim at seryosong usapin, marahil tumagal ang development ban. 

Matagal nang tapos ang trahedya sa Cherry Hills Subd. at matagal na ring tapos ang development ban. Ano kaya at nagmalasakit ang mga taga-Antipolo at sinabihan ang mayor na pahabain ang development ban? Ano kaya ang ginawang pag-uusap at pag-aaral ng mayor at nagpasyang wala munang mga ‘development’? 

At samantalang ganito ang ating kapaligiran, dapat ay itulak na ng lahat ang malawakang pagsagip sa kalikasan. Ang mga mamamayan, pamahalaang lokal at nasyonal, business, mga simbahan, NGO, people’s organizations, at iba pa magising na sana at magbago na tayo bago pa mahuli ang lahat.