Huwag magduda, may pag-asa tungo sa pagbabago

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | Jan. 18, 2025

Madaling bigkasin ang salitang pag-asa. Madaling sabihin na may pag-asa tayo sa taong 2025. Magandang marinig ito ngunit iba ang pakiramdam kapag kasabay ng pagsabi ng “may pag-asa”, mayroong anumang positibo at konkretong mararanasan o makakamit para sa kabutihan o kapakanan ng marami. 

Magandang mapakinggan na may pag-asang bumalik ang kapayapaan sa Palestine, ngunit iba kung marinig natin na pumayag sa ceasefire ang Hamas at ganoon din si Prime Minister Benjamin Netanyahu ng bansang Israel. 

Magandang marinig na may pag-asang magkaroon ng kapayapaan sa Ukraine, ngunit iba kung mapakinggan nating tumigil na ng paglusob ang army ng Russia at nagsimula nang mag-usap sina Presidente Volodymyr Zelenskyy ng Ukraine at Pangulong Vladimir Putin ng Russia.

Makakatulong banggitin ang isinulat ni Joel Ruiz Butuyan (Philippine Daily Inquirer, “Sources of Optimism in 2025,” sa Flea Market of Ideas, January 2, 2025). Para kay Butuyan tatlo ang maaaring pagmulan ng pag-asa ngayong taong 2025. Una, ang parating na eleksyon sa Mayo. Pangalawa, ang paghahain ng mga kasong impeachment laban kay VP Sara Duterte. Pangatlo, ang banta at malapit na umanong paghahain ng arrest warrant para sa dating Pangulong Rodrigo Duterte ng International Criminal Court.

Maaaring pagmulan ng pag-asa ang darating na eleksyon sa kabila ng nakakaraming hindi magagandang kandidato sa iba’t ibang posisyong pinaglalabanan. Ayon kay Butuyan, hindi tayo kailangang madismaya dahil kakaunti ang magandang pagpipilian. Tingnan natin ang nagawa at ginagawa pa sa Senado gaya ni Senadora Risa Hontiveros. Maghanap pa tayo ng dalawa o tatlo pang Sen. Risa at pagtulungan nating manalong senador. 

Hindi kinakailangang marami ang pagmulan ng pag-asa, hindi naman ganoon kadalasan ang katotohanan. Hindi ko malimutan ang sinabi ng kilalang antropologong Margaret Mead, “Never doubt that a small group of thoughtful, committed citizens can change the world; indeed, it’s the only thing that ever has.” Huwag tayong magduda na ang pagbabago sa mundo ay maaaring magmula sa kaunting nag-iisip at naninindigan dahil sa totoo lang, lagi namang ganoon.

Nagdaos ng banal na misa sa EDSA Shrine noong nakaraang Huwebes, Enero 16, 2025. Inialay ang misa ng tatlong grupong naghain ng impeachment complaint sa Kongreso. Nagkasundong magsanib-puwersa ang tatlong grupo at magkasamang igiit na ituloy ang proseso ng impeachment laban kay VP Sara. Naroroon ang unang grupo na pinamunuan ng dating senadora na si Leila De Lima, mga lider ng civil society at mga kaparian. Ang pangalawang grupo naman ay ang Makabayan bloc na pinamunuan ng dating kinatawang Neri Colmenares. At ang pangatlong grupo ay pinamunuan ng mga kapariang kinabibilangan ni Padre Bong Sarabia, CM.

Punung-puno ang EDSA Shrine at mataas ang enerhiya ng paninindigan at pagpupursige ng mga naroroon. Mula sa maliit na grupong ito magmumula ang pag-asa tungo sa pagbabago. Marami ang wala sa EDSA Shrine noong hapong iyon.

Naghihintay lamang ng tamang panahon upang makilahok at mag-ambag ng lakas ng paninindigan at pakikiisa para sa pagbabago at paglaya ng Inang Bayan sa mga nananamantala at umaapi rito.

Nakatataba ng damdamin ang huling namahayag nang hapon na iyon. Sabi ni Perci Cendaña ng Akbayan Partylist, “Naririto tayo sa EDSA Shrine upang manalangin at humingi ng tulong sa Panginoong Diyos. Makapangyarihan ang panalangin. Makapangyarihan ang Diyos. Magtiwala tayo sa kanya. Tutulungan Niya tayo. Tutulungan Niya ang mahal nating bansa.”

Ito ang mahalagang simbolo ng hindi kalakihang EDSA Shrine, ang bantayog ng kauna-unahang mapayapang rebolusyon sa mundo. Bagama’t halos apat na dekada na ang EDSA People Power Revolution, hindi namamatay ang pangarap ng milyung-milyong mamamayan na lumabas, nanalangin, nagkaisa at lumaban sa katiwalian ng isang rehimen. 

Hindi pa tapos ang EDSA. Nagbalikan at dumami pa ang mga nilabanan at pinaalis ng taumbayan noon. Dito magpapatuloy ang pag-asa sa pagsasama-sama ng mga tinig, pangarap at pagsisikap na totoo, sinsero at konkreto. Iboboto ang may kakayahan at pananagutan. Muling paaalisin ang mga hindi karapat-dapat, at pananagutin ang mga ginamit sa mali ang puwesto at kapangyarihan. Dito magpapatuloy kung saan nagsimula ang lahat. Dito sa mga iilang nagkakaisa sa paninindigan, panalangin at pagpupursige, muling dadaloy ang rumaragasang puwersa ng ilog ng pag-asa at pagbabago.

Dalawang pagdiriwang ng mga Pinoy: Nazareno at Santo Niño

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | Jan. 13, 2025

Dumaan ang Pasko, ang Bagong Taon, ang Tatlong Hari o Epipaniya at ngayong linggo, matatapos ang pagdiriwang ng panahon ng Pasko sa pista ng Binyag ng Panginoon. 

Sa magkabilang bahagi ng pista ng Binyag ng Panginoon ay ang pista ng Poong Hesus Nazareno at ng Santo Nino de Cebu. Bagama’t tahimik ang selebrasyon ng pista ng Binyag ng Panginoon, ganoon na lang ang init at tindi ng pagdiriwang ng pista ng Poong Hesus Nazareno at ng Santo Niño.  

At hindi rin magtatagal, ipagdiriwang din sa Biyernes Santo ang alaala ng kamatayan ni Hesus sa pista ng Santo Entiero.

Ano nga ba ang pinakamatingkad na pista sa kamalayan, pagkatao at pag-uugali ng karamihan ng mga Pinoy?

Sinimulan ng pista ng Nazareno ang Enero ngunit tatapusin ng pista ng Santo Niño ang buwang ito. Sa ikatlong linggo ng Enero ipagdiriwang sa Cebu (Sinulog) at Tondo ang pista ng Santo Niño. 

Dinala sa Pilipinas ang pinakaunang imahe ng Santo Niño ni Ferdinand Magellan noong taong 1521. Makalipas ang 20 taon, dinala naman ni Miguel Lopez de Legazpi noong 1972 sa Cebu ang imahe ng Santo Niño. Kasabay din ng pista ng Santo Niño sa Cebu at Tondo, ang pagdiriwang ng Ati-Atihan sa Kalibo, Aklan. Nagkaroon din ng sariling pagdiriwang ang Iloilo na tinawag na “Dinagyang” kung saan nagpapaligsahan ang iba’t ibang pangkat sa pagsayaw ng “Ati-Atihan.” 

Bagama’t batang-bata ang pista ng Dinagyang na sinimulan ni Padre Ambrosio Galindez, kura-paroko ng Parokya ni San Jose, malinaw ang kaugnayan nito sa pista ng Ati-atihan sa Aklan.

Kahit na kaisa-isa lang ang pista ng Poong Hesus Nazareno na ipinagdiriwang tuwing Enero 9, marami ang pista ng Santo Niño. 

Subalit sa taong ito, nagpasya ang Catholic Bishops’ Conference of the Philippines (CBCP) na palaganapin sa buong bansa ang debosyon sa Nazareno. Kung pagbabasehan ang bilang ng deboto na dumadalo sa pista ng banal na imahe, panalo na marahil ang Nazareno. Taun-taon tila parami nang parami ang lumalahok sa Traslacion, kung saan hindi na bumababa sa anim na milyong deboto ang nagsusumiksik sa Quirino Grandstand hanggang Basilica Minore ng Quiapo para manalangin at magsakripisyo habang binabagtas ang 6.5 kilometrong ruta ng Traslacion.

Sa tanong na, ano nga ba ang debosyon na merong pinakamatingkad na epekto sa pagkataong Pinoy? Nazareno ba o Santo Niño? Ito ang ating kasagutan, sa anumang debosyon ay laging mahalagang tingnan ang kaugnayan ng debosyon sa transpormasyon o pagbabago ng deboto. Mahirap sukatin ang pagbabagong dulot ng debosyon sa Nazareno at Santo Niño. Ngunit, ngayong taong 2025 na idineklarang Jubileo ng Pag-Asa ni Papa Francisco, mahalagang tingnan ang isang mahalagang sangkap ng transpormasyon o pagbabago at ito ay ang pag-asa. 

Naniniwala ba tayo na may magbabago pa sa ating mga sarili, pamilya, pamayanan at lipunan? Madalas mapag-usapan sa mga malalaking pagtitipon kung meron pang pag-asang magbago ang ating bansa.

Maliban sa pag-asa, meron pang ibang sangkap ang pagbabago, ang pananampalataya. Nakatuon ang mga deboto ng Nazareno at Santo Niño kay Hesu-Kristo. Anuman ang ginagawa mula sa paglalakad, magdamagan na nakayapak o sabay-sabay na pagsayaw, nakatuon ang buong pagkatao ng mga deboto sa ating Panginoong Hesu-Kristo.

Anuman ang panalangin, pasasalamat o paghingi ng tulong, nakatuon pa rin kay Kristo.

At nakita natin ang dalawang mahalagang sangkap ng debosyon tungo sa transpormasyon: ang pananampalataya (pagtuon sa Panginoon) at pag-asa (pagtiwala na may magagawa, may mababago kasama ang Panginoon). 

Ang tanong hinggil sa pagbabago ay tungkol sa panahong kasunod ng pista at matatawag natin itong panahon ng pag-ibig. Kung titingnan lang natin o aasahan si Hesus ngunit wala tayong gagawin o hindi siya kasama, maaaring hindi natin siya talagang mahal.

Kaya’t mabigat ang hamon sa patuloy na paghuhubog sa bawat deboto, at mananampalataya. Hindi sapat ang debosyon, kailangang-kailangan ang transpormasyon. Hindi sapat manampalataya, magtiwala at umasa, kailangang gumawa, magsikap at magtaya: gumawa, gamitin ang galing at gumastos. Ito ang tunay at ganap na pag-ibig, ang bunga ng panalangin at pagtitiwala.

Mayaman at malalim ang debosyon sa Nazareno at Santo Niño, ngunit hindi nagtatapos ang lahat sa debosyon. Kailangang magsikap na magkaroon ng kongkreto at positibong pagbabago sa sarili, pamilya, pamayanan at buong lipunan. Kailangang magpatuloy ang paglalakad na nakayapak pagkatapos ng pista ng Nazareno at “pagsasayaw at pagpupugay” pagkatapos ng “Dinagyang,” “Sinulog” at “Ati-atihan.” Isang malaki at makapangyarihang puwersa ang debosyon tungo sa transpormasyon at hindi sapat ang pananampalataya at pag-asa na walang pag-ibig.

Poong Hesus Nazareno, pag-asa ng masang Pilipino

ni Fr. Robert Reyes @Kapaayapaan / Patakbo-takbo | Jan. 12, 2025

Natapos noong nakaraang Huwebes, Enero 9, ang mahabang prusisyon ng imahe ni Hesus Poong Nazareno lulan ng andas na binagtas ang kahabaan ng 6.5 kilometrong daan mula sa looban ng Intramuros patungo ng simbahan ng Quiapo. Tinawag na Traslacion ang paghahatid ng imahe ng Itim na Nazareno upang balikan ang kauna-unahang paglipat ng imahe ng Poong Hesus Nazareno noong 1787. 

Sa ulat ng kapulisan, tinatayang hanggang anim na milyong deboto ang dumalo sa iba’t ibang bahagi ng pagdiriwang ng Pista ng Itim na Nazareno. Ang bulto ng mga deboto ay sumama mismo sa mahabang prusisyon na nagsimula ng madaling-araw ng Huwebes, Enero 9, ang araw ng naturang pista. 

Ngunit, Lunes pa lang ng bandang alas-8 ng gabi, nagsimula na ang ‘Pahalik’ sa imahe sa Quirino Grandstand, Rizal Park. Unti-unting dumating ang mga deboto ng Itim na Nazareno mula mga indibidwal, pamilya, grupo, parokya at iba’t ibang sektor ng lipunan na naniniwala sa mapaghimalang kapangyarihan ni Kristo sa pamamagitan ng debosyon na ito.

Ayon sa isang pari, ang debosyon sa Itim na Nazareno, partikular ang Traslacion, ay ang pagdiriwang ng “kolektibong pag-asa” o “collective hope.” Hindi pag-asa ng mga indibidwal kundi ang sama-samang pag-asa ng lahat ng mga debotong dumalo sa pagdiriwang ng pista ng Itim na Nazareno sa taong ito. 

Upang madama at maibaon pauwi ang “kolektibong pag-asa” kailangang maranasan, maramdaman, makita ang pagtitiis, pagtitiyaga at pagsasakripisyo ng libu-libo o milyun-milyong maliliit na mga mamamayang deboto ng Itim na Nazareno. Sasamahan ng dagat ng mga deboto, mga mananampalataya ang nagdurusang lingkod ng Diyos (suffering servant of the Lord) na sinasagisag ng imahe ng Itim na Nazareno. 

Maraming masasaktan, magugutom, mapapagod at mahahapo. Laging merong ilang hinihimatay at itatakbo sa ospital. Ngunit, hindi magrereklamo ang lahat dahil bahagi ito ng pananampalatayang pagkakatawang tao, o sa Ingles, “incarnational faith.”

Maraming Pinoy ang maglalakad ng nakapaa bilang penitensya. Maraming magsisikap na maabot ang lubid na nakatali sa andas at unti-unting hahatakin ang sarili tungo sa andas gamit ang lubid na mahigpit hinahawakan ng libong mga kamay. 

Maraming ang matutulakan. Halos lahat ng sumusunod at nagpupumilit na lumapit sa andas ay masasaktan at mahihirapan. Ngunit, bahagi ang lahat ng ito sa pagdiriwang ng pista ng Itim na Nazareno sa pamamagitan ng pakikiisa sa mga debotong naroroon mula umpisa hanggang katapusan.

Naalala tuloy natin ang ginagawa taun-taon tuwing dumarating ang pista ng Itim na Nazareno ang kapatid na si Padre Emmanuel “Pong” del Rosario na yumao noong Setyembre 17, 2022, na kung mayroong “Batang Quiapo,” si Padre Pong naman ay isang “Paring Quiapo.” 

Masayang kasama si Padre Pong dahil walang kaplastikan, walang pagkukunwari. Kapag siya ay nagbabahagi o simpleng nakikipagkuwentuhan, totoo ang kanyang mga sinasabi na may halong malulutong na mura. Subalit, hindi magaspang at hindi bastos ang mura kundi parang natural na at madulas ang daloy ng salitang lumalabas sa kanyang bibig. 

Naaalala ko rin ang aking yumaong ama na madalas na nagpapakawala ng mura hindi laban kaninuman kundi bilang pamamahayag ng galak, halimbawa na kung nananalo ito sa mahjong laban sa kanyang mga kapatid.

Sa kabilang banda, pangkaraniwan ang kahulugan at kahalagahan ng “itim” na kulay ng

Nazareno. Gustung-gusto ito ng karaniwang Pinoy dahil kakulay daw tayo, lalo na ang sunog na balat ng mga mangingisda, magsasaka at manggagawa. Pinoy na Pinoy na kahit may paghihirap, pagtitiis ay walang kamatayan at pagsuko ng pag-asa sa kabutihan ng Diyos.

Napakahaba ng mga naganap mula pahalik hanggang sa prusisyon. Hindi nagmamadali ang mga deboto dahil kanilang ninanamnam ang bawat sandali ng pakikiisa nila sa imahe ng Itim na Nazareno. 

Kung maaari lang para sa mga deboto na sa kabila ng kanilang kapaguran at sari-saring pananakit ng kanilang pangangatawan, sana’y hindi na matapos ang pagdiriwang ng pistang ito. 

Namumutawi sa kanilang bibig ang katagang, “Mahal na mahal namin kayo Poong Hesus Nazareno. At alam naming mahal na mahal din ninyo kami. Alam naming hindi Ninyo kami iiwanan!” 

Salamat, salamat Poong Hesus Nazareno, ang pag-asa ng masang Pilipino. Amen.