14-anyos, nangalay ang mga binti, paulit-ulit na kinombulsiyon at nagsuka bago namatay sa Dengvaxia

ni Atty. Persida Rueda-Acosta - @Daing mula sa hukay | September 16, 2022

Ang tao ay itinuturing na pinakamataas na uri ng nilalang sa mga nilikha ng Maykapal. Kaya napakasakit na makita ang isang bata na tila naaapektuhan, kung hindi man nakokontrol ng isang bagay ang kanyang pag-uugali na maituturing na malaking bahagi ng kanyang pagkatao. Ganito ang nangyari kay Genalyn Ababao.

Si Genalyn ay 14-anyos at namatay noong Marso 16, 2019, ang ika-125 sa mga naturukan ng Dengvaxia na under Clinical Trial Phase 3 (WHO, Peter Smith) at nakaranas ng sintomas na kasama sa common pattern of four serious adverse effects (anaphylactic allergic reaction, viscerotropism (pamamaga, paglaki at pagdurugo ng laman-loob), neurotropism (pamamaga at pagdurugo ng utak), and increase in severity of dengue disease) na sumasang-ayon sa Sanofi Declaration of Four (4) Identified and Expected Risks in its Submission for Authorization sa Food and Drug Administration (FDA) {22 Disyembre 2015} - na sumailalim sa forensic examination ng PAO Forensic Team, pagkatapos hilingin ng kanilang mga pamilya.

Si Genalyn ay tatlong beses naturukan ng Dengvaxia; una, noong Hunyo 30, 2016; pangalawa noong Disyembre 13, 2016 at pangatlo noong Hunyo 28, 2017 sa kanilang paaralan. Noong Hunyo 30, 2016, matapos ng unang dose ng Dengvaxia ay sumakit ang ulo niya. Nawala rin agad ito pagkatapos ng ilang sandali, ngunit bumalik noong ikatlong dose niya, kung saan nagbago ang kanyang pag-uugali. Noong Hulyo 5, 2017, naging bugnutin siya, naging palamura at mainitin ang ulo.

Ayon sa kanyang ina na si Gng. Jennifer Ababao ng Bulacan, “Magalang at mabait ang aking anak bago pa man siya maturukan ng Dengvaxia. Pero nang matapos ang pangatlong dose niya ng bakuna ay nag-iba ang pag-uugali niya. Maging ang pagligo niya sa anumang oras ay naging madalas. Ang katwiran niya, siya ay naliligo kahit dis-oras ng gabi dahil naiinitan siya. Kahit hindi naman mainit ang panahon noon ay naiinitan pa rin daw siya.”

Nagpatuloy ang nabanggit na pagbabago ng ugali ni Genalyn sa mga sumunod na buwan at taon. Dagdag pa ni Gng. Jennifer, “Lagi nang mainit ang kanyang ulo. Nawala na ang dating mabait at magalang na bata. Nang tanungin namin kung bakit naging mainitin ang kanyang ulo, tanging sulyap lamang sa amin ng kanyang ama ang itinugon niya.”

Pagdating ng taong 2019, ganito ang nangyari kay Genalyn sa iba’t ibang petsa ng Marso, hanggang sa tuluyan na siyang bawian ng buhay noong Marso 16, 2019:

• Marso 12 at 13 - Nagkalagnat siya, sinamahan ito ng pananakit ng tiyan at ulo. Nagreklamo rin siya ng pangangalay ng binti. Siya ay pinainom ng gamot at umayos naman ang kalagayan niya kinaumagahan (Marso 13).

• Marso 14 - Kinombulsiyon siya bandang alas-7:00 ng umaga. May lagnat siya at masakit din ang kanyang ulo at tiyan. Siya ay nagsusuka ng maitim na likido na nagkukulay berde. Gayundin, siya ay dumumi ng basag. Nagreklamo siya ng pangangalay ng parehong binti at pagsapit ng alas-10:00 ng gabi, nanigas ang kanyang kaliwang braso. Bumabalik-balik ito pagkalipas ng lima hanggang sampung minuto. Siya ay kinombulsiyon sa pangalawang pagkakataon at pagkatapos nu’n ay hindi na siya makausap ni Gng. Jennifer. Bandang alas-10:30 ng gabi, sinusuntok niya ang kanyang dibdib dahil hirap siyang huminga. Sinasabunutan din niya ang kanyang sarili sa hindi malaman na dahilan. Dahil sa mga nararamdaman niya, dinala siya ni Gng. Jennifer sa isang ospital sa Baliuag, Bulacan at isinailalim sa CBC test. Base sa resulta, normal naman ito, at ni-refer siya sa isang ospital sa Malolos, Bulacan para maisagawa ang kumpletong pagsusuri sa kanya. Pagsapit ng alas-11:00 ng gabi, inilipat siya sa nasabing ospital at isinailalim ulit siya sa CBC test, urinalysis at x-ray.

• Marso 15 - Lumala ang kanyang kondisyon. Naging pabalik-balik ang kanyang kombulsiyon at hindi pa rin siya makausap ni Gng. Jennifer. Sa tuwing kinakausap siya ay lumuluha lamang siya. Dahil palala nang palala ang kanyang kondisyon, inilipat siya sa ICU ng ospital alas-2:00 ng hapon. In-intubate si Genalyn, tumutulo na lamang ang kanyang luha at may lumabas na likido sa kanyang ilong at bibig. Pagsapit ng gabi, lumala ang kanyang kalagayan.

• Marso 16, alas-4:00 ng madaling-araw - Hirap na hirap siyang huminga. Inaangat niya ang kanyang dibdib sa tuwing humihinga. Nag-agaw buhay siya pagsapit ng alas-5:00 ng madaling-araw. Siya ay sinubukang i-revive, subalit pagdating ng pasado alas-6:00 ng umaga, tuluyan nang nilisan ni Genalyn ang kanyang mga mahal sa buhay.

Ani Gng. Jennifer, “Sa panahong namalagi kami sa ospital, sinabihan kami ng doktor na maaaring may tubig sa baga, impeksyon sa dugo o viral infection ang aking anak, kaya siya ay biglang nagkasakit at naging sanhi ng kanyang pagpanaw.

“Si Genalyn ay walang malalang sakit bago pa siya maturukan ng Dengvaxia. Kailanman ay hindi pa siya nadala sa ospital dahil sa malubhang karamdaman, bukod nitong kamakailan kung saan malubha siyang nagkasakit na naging sanhi ng kanyang pagpanaw. Bukod pa rito, hindi pa siya nagkaroon ng dengue infection dahil siya ay malusog at masiglang bata. Napakasakit para sa aming pamilya ng pagpanaw ni Genalyn. Hindi ko akalain na babawian siya ng buhay nang napakabata.”

Ang mahilig mag-aral, gumuhit at kumanta na si Genalyn ay nangarap maging guro at doktor dahil gusto niyang tumulong na makaahon ang kanyang pamilya sa mahirap na buhay. Isinalaysay ni Gng. Jennifer na, “Mahirap man ang aming kalagayan, nairaraos naming mag-asawa ang kanyang pag-aaral. Kaya nakakapagtaka na matapos niyang maturukan ng Dengvaxia ay nagbago ang kanyang kalusugan at pag-uugali. Sa napakaikling panahon ay agad nawala sa amin ang aking anak.”

Hindi naabot na pangarap at nawalang buhay ng anak mismong minumutya — ang lahat ng ito ay hindi na maibabalik pa sa pamilyang Ababao. Ngunit ang katarungan para sa sinapit ni Genalyn ay amin pa ring inilalaban sa PAO at ng PAO Forensic Laboratory Division na makamit, sapagkat hindi sinusukuan ang laban para sa mga biktimang tulad ni Genalyn— pumanaw na labis na naapektuhan ang katauhan ng trahedyang pinagdaanan.

11-anyos, nagkabukol sa spine at bali ang buto sa binti bago namatay sa Dengvaxia

ni Atty. Persida Rueda-Acosta - @Daing mula sa hukay | September 9, 2022

May mga pagkakataon na tila nalalaman ng tao na papalapit na ang mga huling sandali ng kanyang buhay. Kaya naman ang bawat segundo ay nais niyang ilaan sa minamahal niyang pamilya.

Ganito kaya ang naramdaman ni Jian Subing-Subing, anak nina G. Eric at Gng. Senen Subing-Subing ng Lapu-Lapu City, Cebu, nang maglambing siya isang hapon sa kanyang ina? Aniya, “Noong ika-17 ng Disyembre 2018, naglalambing ang aming anak. Ayaw na niyang mailayo sa akin. Pagsapit ng alas-4:00 ng hapon, tatlong beses siyang huminga nang malalim hanggang sa siya ay tuluyan nang iginupo ng mga sakit na nararamdaman niya sa katawan.”

Si Jian, 11, ang ika-124 sa mga naturukan ng Dengvaxia na under Clinical Trial Phase 3 (WHO, Peter Smith) at nakaranas ng sintomas na kasama sa common pattern of four serious adverse effects (anaphylactic allergic reaction, viscerotropism (pamamaga, paglaki at pagdurugo ng laman-loob), neurotropism (pamamaga at pagdurugo ng utak), and increase in severity of dengue disease) na sumasang-ayon sa Sanofi Declaration of Four (4) Identified and Expected Risks in its Submission for Authorization sa Food and Drug Administration (FDA) {22 Disyembre 2015} - na sumailalim sa forensic examination ng PAO Forensic Team, pagkatapos hilingin ng kanilang pamilya. Si Jian ay isang beses naturukan ng Dengvaxia noong Hunyo 17, 2017. Ang nasabing pagtuturok ay nangyari sa isang health center sa Mactan, Lapu-Lapu City, Cebu. Ayon sa kanyang mga magulang, siya ay masayahin, masigla, aktibo at malusog na bata. Dagdag pa nila, “Siya ay mahilig maglaro at aktibong miyembro ng drum and bugle corps ng kanyang paaralan. Kailanman ay hindi pa siya nagkaroon ng malubhang karamdaman na nangangailangang siya ay madala sa ospital, bukod nitong kamakailan kung saan siya ay malubhang nagkasakit na humantong sa kanyang pagpanaw.”

Ang pagkakasakit ni Jian ay nagsimula noong Nobyembre 2017. Masakit ang kanyang hita at likod. Ang mga ito ay hina-hot compress at nilapatan ng kanyang mga magulang ng efficascent oil, kaya naiibsan ang sakit, subalit bumabalik din. Nagkakalagnat din siya tuwing sumasakit ang kanyang hita at likod. Pagdating ng taong 2018, ganito ang nangyari kay Jian, hanggang sa bawian siya ng buhay noong Disyembre 17, 2018:

• Pebrero - Dinala siya sa isang medical clinic sa Cebu City. Sinuri ang kanyang potassium level at normal naman ito. Niresetahan siya ng pain reliever para sa mga pananakit sa kanyang katawan.

• Marso - Hindi na niya maigalaw ang kanyang binti at hindi na rin siya makalakad. Dinala siya sa isang ospital sa Lapu-Lapu City, ni-refer siya ng doktor sa isang ospital sa Cebu City na siya naman nilang ginawa. Iminungkahi ng doktor na ipa-MRI siya.

• Abril 2018- Noon lang naisagawa ang MRI kay Jian dahil pumila pa diumano ang kanyang mga magulang. Nang lumabas ang resulta noong Abril 12, 2018, nalaman na siya ay may Pott’s Disease. May nakitang bukol sa kanyang spine; muling iminungkahi ng doktor na i-biopsy ang nakuhang sample ng bukol sa kanya. Ang pag-biopsy ay hindi nagawa dahil sinabihan ng doktor ang mag-asawang Subing-Subing na maaari diumanong subukan kung kayang pagalingin ng pag-inom ng gamot para sa TB ang sakit ni Jian. Hindi bumuti ang kanyang kalagayan sa kabila ng pag-inom ng naturang gamot, bagkus, lalo siyang pumayat.

• Agosto - Namaga ang kanyang kaliwang binti at muli siyang dinala sa espesyalista. Ayon sa doktor at base sa resulta ng CBC, mataas ang kanyang uric acid, kaya siya ay niresetahan ng gamot. Isinailalim din siya sa bone structure examination. Nalaman na may bali ang buto ng kanyang kaliwang binti, at ni-refer siya sa espesyalista sa buto.

• Setyembre 17 - Na-admit siya sa isang ospital sa Cebu dahil sa bali sa buto ng kaliwang binti niya at Pott’s Disease. Hindi niya mapigilan ang pag-ihi at pagdumi. Palaging mainit ang kanyang katawan at palaging nagpapawis. May lumabas ding mga kulani sa kanyang mukha at kilikili. Nanatili siyang hindi makatayo.

• Oktubre - Na-MRI at na-biopsy ang bukol na nakuha sa kaliwang binti niya. Ayon sa doktor, kritikal na ang kanyang lagay at tinaningan na siya na ilang buwan na lang ang itatagal niya. Nawawalan na ng pag-asa ang pamilya niya, inuwi nila si Jian at du’n inalagaan. Nais nilang makasama si Jian sa mga huling araw niya. Ipinagpatuloy niya ang pag-inom ng gamot, ngunit hindi na gumandang muli ang kanyang kalagayan.

• Nobyembre - Bukod sa madalas na masama ang kanyang nararamdaman, nagdudugo rin ang kanyang gilagid.

• Disyembre - Nagpatuloy ang hindi maganda niyang nararamdaman, umiksi na rin ang binti niya at naging mainitin ang kanyang ulo. Hindi nawala ang pananakit ng kanyang katawan, gayundin ang kanyang ulo. Takot na rin siyang pumunta sa ospital, kaya hindi na siya nadala ng kanyang pamilya. Pagsapit ng Disyembre 17, 2018, alas-4:00 ng hapon, tuluyan nang pumanaw si Jian. Nakasaad sa kanyang Certificate of Death na ang sanhi ng kanyang pagpanaw ay “Acute Coronary Syndrome” (Immediate Cause); “Sepsis Sec. To Hypostatic Pneumonia And Decubitus Ulcers” (Antecedent Cause); “Pott’s Disease” (Underlying Cause).

Sabi ng kanyang mga magulang, “Napakasakit ng biglaang pagpanaw ni Jian. Hindi namin maiwasang mag-isip kung ano’ng klase ng gamot ang naiturok sa kanya at ikinamatay pa niya ito. Naging pabaya ang mga taong gumawa ng pagbabakuna kay Jian. Hindi ipinaliwanag sa amin kung ano ang puwedeng maging epekto ng nasabing bakuna sa kalusugan niya”

Sinabihan ng mga doktor ang mag-asawang Subing-Subing na ang Pott’s Disease ay namamana o genetic in nature. Ang reaksyon nila rito,“Wala sa aming pamilya ang may history ng Pott’s Disease, kaya imposibleng magkasakit na lamang ng ganito ang aming anak nang walang maliwanag na kadahilanan.”

Wala naman silang nalalaman sa kanilang pamilya na nagkaroon ng ganitong uri ng karamdaman at nakaranas ng parehas ng mga naranasang hirap ni Jian, kaya malaking palaisipan sa kanila ang pagkakaroon niya ng ganitong uri ng karamdaman. Ang dinanas na ito ni Jian ay hinahanapan nila ng kapaliwanagan at ang sinapit niyang kamatayan sa murang gulang ay inihahanap ng katarungan. Ang PAO at PAO Forensic Team na kanilang hiningan ng tulong ay patuloy nilang kasama hanggang sa mabigyan ng hustisya ang laban para kay Jian.

Kulani, bukol sa tagiliran at leukemia, dinanas ng 12-anyos na namatay sa Dengvaxia

ni Atty. Persida Rueda-Acosta - @Daing mula sa hukay | September 2, 2022

Ang mga anak ay pinaka-iingatang kayamanan ng kanilang mga magulang. Kay sarap isipin na dahil sa mga kayamanang ito ay kay saya rin ng buo nilang pamilya. Kaya lang, may mga pagkakataon na ang itinuturing na hiyas o ginto na mga batang ito ay bigla na lang kinukuha sa kanilang mga mahal sa buhay dahil sa isang trahedya.

Ang sakit na hatid ng kapahamakang ito ay mistulang dulot ng salarin na pataksil na kumubli sa dilim ng gabi nang mang-agaw ng buhay. Naganap ang mapait na pangyayaring ito sa pamilya ni G. Arnel Valenzuela ng Antipolo City, Rizal, nang mabuwis ang buhay sa isang trahedya ng nag-iisa niyang anak na si John Arvyn Valenzuela, Dengvaxia vaccinee.

Si John Arvyn, 12, ay namatay noong Marso 10, 2019. Siya ang ika-123 sa mga naturukan ng Dengvaxia na under Clinical Trial Phase 3 (WHO, Peter Smith) at nakaranas ng sintomas na kasama sa common pattern of four serious adverse effects (anaphylactic allergic reaction, viscerotropism (pamamaga, paglaki at pagdurugo ng laman-loob), neurotropism (pamamaga at pagdurugo ng utak), and increase in severity of dengue disease), na sumasang-ayon sa Sanofi Declaration of Four (4) Identified and Expected Risks in its Submission for Authorization sa Food and Drug Administration (FDA) {22 Disyembre 2015} - na sumailalim sa forensic examination ng PAO Forensic Team, pagkatapos hilingin ng kanilang mga pamilya. Si John Arvyn ay tatlong beses naturukan ng Dengvaxia: una, noong Abril 8, 2016; pangalawa, noong Nobyembre 14, 2016, at pangatlo, noong Hunyo 22, 2017. Ang nasabing pagtuturok ay nangyari sa kanilang paaralan. Ayon kay G. Arnel, si John Arvyn ay masayahin, masigla, aktibo at malusog na bata. Mahilig siyang maglaro ng basketball at kasama sa varsity team ng kanyang paaralan. Dagdag pa ni G. Arnel, “Kailanman ay hindi pa siya nagkaroon ng malubhang karamdaman na nangangailangang siya ay madala sa ospital, bukod lamang noong nagka-primary complex siya noong 7-anyos siya, at ang pagkakaalam ko ay normal ‘yung nararanasan ng karamihan ng mga bata sa kanyang edad.”

Mula Enero hanggang Pebrero, 2019, narito ang mga pagbabago sa kalusugan at pag-uugali ni John Arvyn:

• Enero 17- Matamlay at madalas siyang natutulog. Naging bugnutin at mainitin din ang ulo niya.

• Pebrero 21- Namanas ang kanyang mukha. Nagkaroon din siya ng malalaking kulani sa likod ng tainga at sa ibabang bahagi nito. Nagkapasa rin ang kanyang dibdib at binti. Sa tuwing tinatanong siya kung may nararamdaman siyang kakaiba sa kanyang katawan, nagagalit siya. Madalas din siyang mauhaw at inom nang inom ng tubig.

• Pebrero 25 at 26 - Nasa trabaho si G. Arnel, kaya ang kanyang hipag na si Aduelueza Cania, ang nagdala kay John Arvyn sa isang ospital sa Marikina City. Aniya, pinatingnan nila ang kanyang anak dahil sa mga pagbabago sa katawan at kalusugan nito. Nalaman niya sa kanyang hipag na tinanong ng huli ang doktor kung posibleng Dengvaxia vaccine ang sanhi ng sakit ng kanyang anak. Sumagot diumano ang doktor na, “Maaaring Dengvaxia vaccine ang sanhi ng mga pababago sa kanyang kalusugan.” Sinabihan si G. Arnel ng doktor na kailangan siyang ilipat sa mas malaking ospital, at ginawa naman nila ‘yun. Gayunman, hindi pa rin nawawala ang mga kulani, pasa sa dibdib at binti niya. Isinailalim siya sa iba‘t ibang pagsusuri at nalaman nilang siya ay may Leukemia. Ayon sa doktor, kailangan siyang i-admit sa ospital dahil hindi maganda ang kanyang kalagayan. Kaya naman siya ay sinalinan ng dugo noong Pebrero 26, 2019.

• Pebrero 28 - Isinailalim siya sa bone marrow test, at nalaman na may severe Leukemia siya. Hindi na gumanda ang estado ng kalusugan niya mula noon.

Sa buwan ng Marso 2019, nakapaloob ang mga huling araw ni John Arvyn. Narito ang ilang mga detalye:

• Marso 6 - Nahirapan siyang huminga at muling sinalinan ng dugo.

• Marso 7 - Dumami ang kanyang mga kulani. Nagkaroon din siya ng bukol sa tagiliran at sinalinan ulit siya ng dugo.

• Marso 9 at 10 - Nag-umpisa ang chemotherapy ni John Arvyn. Hindi naging maayos ang pakiramdam niya. Kinabukasan (Marso 10), nahilo siya at bandang alas-6:30 ng gabi, nang siya ay isasailalim sana sa x-ray, hindi na siya makagalaw at siya ay nanginig. Sumunod siyang nag-agaw buhay at sinubukang i-revive, subalit sa kasamaang-palad ay nabigo sila at tuluyan nang pumanaw si John Arvyn.

Nakasaad sa kanyang Certificate of Death na ang sanhi ng kanyang hindi inaasahang pagpanaw ay “Congestive Heart Failure” (Immediate Cause); “Anemia” (Antecedent Cause); “Acute Lymphoblastic” (Underlying cause). Ani G. Arnel, “Napakasakit para sa aking pamilya ng pagpanaw ni John Arvyn. Hindi ko maiwasang mag-isip kung anong klase ng gamot ang naiturok sa aking anak at ikinamatay pa niya ito. Naging pabaya ang mga taong gumawa ng pagbabakuna sa kanya.

“Hindi kami kasama nang siya ay nabakunahan ng Dengvaxia. Hindi naman kami naabisuhan kung anong klase ng gamot ang ituturok sa kanya at kung ano ang maaaring maging epekto ng nasabing bakuna sa kalusugan niya.”

Ayon pa kay G. Arnel, “Siya ay nag-iisang anak namin at tanging nagbibigay-ligaya at inspirasyon sa amin upang magpatuloy sa kabila ng mga hamon sa buhay.”

Kay hirap para sa pamilya Valenzuela na magpatuloy sa buhay ngayong wala na si John Arvyn. Ngunit ang sitwasyon nilang ito ngayon ang pinakamatindi ring dahilan kung bakit hindi sila sumusuko sa laban para sa kaso ni John Arvyn. Bilang tugon sa kanilang mga hiniling na libreng serbisyo-legal at forensic examination, ang PAO at PAO Forensic Team ay kasama nilang lumalaban upang makamit ang katarungan at nawa’y may matutunan ang mga kinauukulan sa mapait na bahagi na ito ng kasaysaysan sa ating bayan.