Biktima ng akusadong wala sa katinuan, wala nang hustisya

ni Atty. Persida Rueda-Acosta - @Daing mula sa hukay | September 15, 2023

May mga pagkakataon na ang ating hiram na buhay ay natatapos sa kamay ng isang tao na bagama’t siya’y lumabag sa batas, siya naman ay insane o wala sa tamang pag-iisip.

Paano ba ipaglalaban ang katarungan sa ganitong uri ng kamatayan?

Kaya bang igawad ng batas ang hustisya para sa biktima at kanyang pamilya? Kahit na wala siya sa tamang pag-iisip nang gawin ang krimen na iyon, maituturing din bang makatarungan kung siya ay mapaparusahan?

Ito ang mga tanong na naglalabas-masok sa ating batas, at kat’wirang nakapaloob sa kasong nauugnay sa akusadong pinanawan na ng katinuan sa pag-iisip. Isang halimbawa ng nasabing kaso ang hawak ng aming tanggapan, ang Frimeraldo Francisco y Bautista vs. People of the Philippines (CA G.R. CR No. 46982, June 15, 2023, na isinulat ni Court of Appeals Associate Justice, Honorable Ruben Reynaldo G. Roxas, Special 8th Division). Nasa artikulong ito ang kaugnay na kuwento.

Ang bawat isa sa atin ay kinokonsidera sa mata ng batas na nasa tamang pag-iisip o of sound mind. Kung kaya’t tayo ay responsable sa anumang bagay o kilos na ating gagawin, lalo na kung ito ay labag sa batas. Subalit, kung mapatunayan na ang tao na lumabag sa batas ay wala sa tamang pag-iisip, maaari siyang mapawalang-sala. Ito marahil, para sa parte ng namayapang biktima at kanyang mga naulilang pamilya, ngunit kailangang pairalin at kilalanin ng hukuman ang nakasaad sa batas. Tulad ng nangyari sa pagitan ng dalawang lalaki na sina Frimeraldo at John.

Ika-26 ng Mayo, taong 2011, sa siyudad ng Laoag, sinaksak ni Frimeraldo si John sa dibdib. Batay sa bersyon ng prosekusyon, si John ay nangangasiwa ng babuyan.

Bagama’t hindi tauhan sa babuyan si Frimeraldo ay madalas itong natutulog do’n.

Noong umagang iyon ay sinabihan na ni John si Frimeraldo na alisin na ang mga gamit nito sa kanilang babuyan, dahil hindi sumunod si Frimeraldo, inilabas ni John ang mga gamit noong hapon ding ‘yun. Nakita ni Frimeraldo na pinupukpok ni John ng martilyo ang kanyang higaan at doon ay lubos na itong nagalit. Dali-daling umuwi si Frimeraldo sa kanilang bahay na hindi kalayuan at pagbalik nito ay may hawak na siyang kutsilyo na siyang ginamit panaksak sa dibdib ni John. Nakita ito ng tatlong tauhan ng babuyan, at agad namang dinala sa ospital ang biktima.

Sinampahan ng kasong frustrated homicide si Frimeraldo. Subalit, noong ikalawa ng Hunyo, sa kasamaang palad, binawian ng buhay si John. Kung kaya’t inamyendahan ang kaso niya ng homicide.

Bago nilitis ang kaso, ipinag-utos ng Regional Trial Court (RTC) na masuri ang pag-iisip ng akusado. Ayon sa ulat ng National Center for Mental Health (NCMH), hindi kaya ng akusado na sumailalim sa paglilitis sapagkat ito ay mayroong bipolar affective disorder. Dahil dito, pansamantalang sinuspinde ng RTC ang arraignment.

Pebrero 15, 2017 na nang muling buhayin ang kaso at nang ma-arraign si Frimeraldo, “not guilty” ang kanyang pagsumamo at iginiit ang depensang insanity.

Gayunman, guilty ang naging hatol ng RTC kay Frimeraldo. Bagama’t may kapansanan sa pag-iisip ang akusado, hindi ito lubusang nawalan ng kamalayan o pag-iisip, pinatawan siya ng parusang pagkakakulong at pinagbabayad para sa pinsala pati na rin ng danyos.

Inapela ng panig ni Frimeraldo sa Court of Appeals (CA) ang naturang desisyon at iginiit ang testimonya ng kanyang doktor na si Dr. Aganon, ang tumingin sa kanya mula pa noong taong 2002, noong siya ay 20-anyos pa lamang.

Ayon kay Dr. Aganon, mayroong psychosis si Frimeraldo nang mangyari ang krimen dahil wala sa tamang pag-iisip ang akusado, at dapat umano siya ay mapawalang-sala.

Sa masusing pagsusuri ng CA, kinatigan nito ang depensa at pinawalang-sala si Frimeraldo sa kriminal na aspeto. Ipinaliwanag ng nasabing hukuman na ang quantum of evidence upang patunayan ang insanity ay hindi na proof beyond reasonable doubt; bagkus, ang kailangan maitaguyod sa hukuman ay clear and convincing evidence.

Ayon sa CA, napatunayan na si Frimeraldo ay wala sa tamang pag-iisip nang maganap ang krimen at ito ay sinuportahan ng mga naging pagsusuri sa kanya ng kanyang doktor sa napakahabang panahon.

Kapuna-puna para sa hukuman na ang mga sinabi at ikinilos ng akusado, nang maganap ang krimen, ito ay nagpahiwatig na sadyang hindi niya lubusang naunawaan ang uri at kamalian ng kanyang ginawa sa namayapang biktima.

Magkagayunman, pinagbabayad pa rin si Frimeraldo sa mga naulilang pamilya ni John para sa pinsala at danyos. Binigyang-diin din ng hukuman na hindi nila pinagwalang-bahala ang karumal-dumal na ginawang pagpatay sa biktima. Sa sitwasyon lamang ni Frimeraldo, nakita nila, batay sa mga ebidensya na isinumite, na sadyang mayroong sakit sa pag-iisip ang naakusahan.

Sa halip din na ikulong si Frimeraldo sa regular na kulungan ng mga nahatulang may-sala, na kung saan hindi niya makukuha ang angkop na mental na rehabilitasyon, at ang posibilidad na siya ay mapalaya sa bisa ng paroleat makapanakit muli, ipinag-utos ng CA na siya ay panatilihing nasa loob ng institusyon, ang NCMH, na kung saan siya ay magagamot at siya ay makakalaya lamang sa oras na sadyang kaya na niyang maging angkop na kasapi ng lipunan, batay na rin sa magiging rekomendasyon ng naturang institusyon.

Ang pagkamit ng hustisya ay sadyang magkakaiba para sa bawat isa. At mayroong mga pagkakataon na masasabing hindi lubusang nakamit ng partido ang hustisya. Tulad na lamang sa nangyari kina Frimeraldo at John. Bagama’t hindi na-convict si Frimeraldo, masasabing hindi siya ganap na malaya.

Kinatigan din ang mga naulila ni John sa sibil na aspeto ng kaso, sila ay nawalan pa rin ng mahal sa buhay na kailanman ay hindi na nila makakapiling pa. Isang uri ng daing na marahil ay sa sariling hukay din nila dadalhin.

After 2 years... Witness na binabagabag ng konsensya, nagsalita na

ni Atty. Persida Rueda-Acosta - @Daing mula sa hukay | September 8, 2023

Ang dugo ay itinuturing na simbolo ng buhay. Ang pagdaloy nito sa katawan ng mga tao at maging sa mga hayop ay napakaimportante.

Gayunman, kadalasan sa mga tao ‘pag nakakakita sila ng dugo, nababalot agad sila ng pangangamba. May ganitong pangyayari sa kasong hawak ng Public Attorney’s Office (PAO), ang People of the Philippines vs. Mario Ringbao and Marvin Ringbao (Accused), Marco Paz y Tagum and Raymond Saway y Vidal (Appellants), CA G.R. CR-HC No. 14110, November 12, 2021, na isinulat ni Court of Appeals Associate Justice, Honorable Victoria Isabel A. Paredes (14th Division). Ang nakitang mga patak ng dugo ay nagmistulang tanda ng pagkamatay ng biktima. Narito ang kaugnay na kuwento.

Isang kasong murder ang naisampa sa Regional Trial Court (RTC) ng Imus, Cavite. Ang walang-awang pinaslang na biktima ay si Ronald Bautista. Malalim na ang gabi noong Hulyo 23, 2006, nang nagising diumano sa kanyang pagkakatulog si Anthony Nang dahil sa ingay na narinig niya sa labas ng kanyang tahanan.

Sa kanyang sinumpaang salaysay, inilahad ni Anthony na nakita diumano niya sina Mario Ringbao, Marvin Ringbao, Dante Aquino at Ronald na nag-iinuman sa bahay ng isang nagngangalang Poloy, na nasa likod lamang ng kanyang bahay. Bigla niyang narinig na pumapatak na ang ulan at mayroong umuungol na tila’y nasasaktan, kung kaya’t muling sumilip si Anthony sa labas at nakita diumano ang kapitbahay niyang si Marco Paz na pinapalo ang ulo ni Ronald gamit ang isang matigas na bagay.

Nakaluhod diumano si Ronald at ang kanyang mga kamay ay hinahawakan nina Mario at Marvin.

Nakita rin diumano ni Anthony na sinaksak ni Raymond Saway sa tagiliran si Ronald at nang mapahiga ito ay sinakal diumano ni Marco si Ronald gamit ang isang alambre. Tinakpan diumano ng basahan ang katawan ni Ronald, at agad na umalis ang mga ito. Nang sila ay bumalik, nilinis diumano nila ang pinangyarihan ng krimen, inilagay ang katawan ng biktima sa isang sako at agad na umalis.

Kinaumagahan, pinuntahan ni Anthony ang nasabing lugar ngunit wala na ang katawan ni Ronald at ilang patak ng dugo na lamang ang kanyang nakita. Hinanap din ng ina ni Ronald ang kanyang anak. Kalaunan, ang nakita ay bangkay na ng biktima.

Mayo 9, 2008 o halos dalawang taon ang nakalipas bago nagbigay ng sinumpaang pahayag si Anthony, ayon sa kanya pinili niya diumano na manahimik dahil sa kanyang takot, ngunit naaawa siya sa ina ni Ronald kung kaya’t nagdesisyon siya na sabihin ang kanyang nalalaman.

Sa medikal na pagsusuri ni Dr. Roy Camarillo na noon ay Deputy Regional Chief ng Regional Crime Laboratory Office sa Camp Vicente Lim, Calamba, Laguna, sa hinukay na labi ni Ronald, nakita ang linear fracture sa buto sa leeg ni Ronald na maaari diumano na bunsod ng pagkakasakal dito. Ngunit, mahirap na malaman kung mayroong mga saksak ang biktima base lamang sa skeletal remains nito.

Nang isalang sa hukuman si Anthony, naging taliwas ang kanyang ipinahayag na testimonya. Ayon sa kanya, dalawang lalaki lamang ang nakita niyang nag-iinuman noong gabi ng insidente at dahil madilim noong gabing iyon, hindi niya nakilala ang mukha ng mga nasabing lalaki.

Sina Mario at Marvin ay nanatiling at large, habang patuloy na sinampahan ng kaso sina Marco at Raymond.

Ayon kay Marco, bagama’t kilala niya ang biktima, wala diumano siya noong gabi ng insidente. Noong Hulyo 23, 2006 ay nagsimula siyang mamasukan bilang isang welder sa talyer ng kanyang lola sa Pasay City at dalawang linggo siyang nanatili ru’n. Inaresto siya noong Pebrero 23, 2009 matapos na parahin ng mga pulis ang kanyang sasakyan dahil sa pahayag ni Anthony.

Dagdag pa niya, nagkaroon sila ng alitan ni Anthony noong Abril 27, 2008 dahil sa reklamo nito sa paglalabas-masok ng mga tao sa bahay ni Anthony, at ang ingay na dulot ng mga aso nito.

Mariin ding itinanggi ni Raymond ang bintang laban sa kanya. Nakilala diumano niya si Ronald dahil ang kanilang ina ay kapwa magkakilala, hindi umano sila magkaibigan nito. Dagdag pa niya, nasa kanilang tahanan siya noong araw ng insidente, nalaman na lamang niya ang nangyaring pagpatay kay Ronald dahil sa kanyang ina. Setyembre 9, 2009 nang siya ay maaresto bunsod din sa pagdawit sa kanya ni Anthony. Hindi umano niya kilala si Anthony at nakita lamang niya ito nang tumestigo na sa hukuman.

Agosto 28, 2018 nang hatulan ng RTC para sa salang murder sina Marco at Raymond. Gayunman, ang naturang hatol ay kanilang iniangat sa Court of Appeals (CA) sa pamamagitan ng joint appeal.

Sa muling pag-aaral ng CA sa buong kaso, pinawalang-sala ang dalawang naakusahan dahil sa makatuwirang pagdududa bunsod ng pagkakaiba sa mga ipinahayag ni Anthony sa kanyang salaysay at testimonya sa hukuman.

Ayon sa CA, sa tuwing mayroong ‘di tugma sa nailahad ng testigo sa kanyang sinumpaang salaysay na ipinahayag sa hukuman, ang testimonya sa hukuman ang higit na binibigyan ng timbang.

Ito ay sa kadahilanan na ang nailalahad sa sinumpaang salaysay ay kulang-kulang o kaya naman ay kakulangan sa angkop na pagtatanong ng kumukuha ng salaysay.

Sa kaso nila Marco at Raymond, hindi maisang-tabi ng CA ang pagkakasalungat ng pahayag ni Anthony sa kanyang sinumpaang salaysay na kung saan sinabi niya na nakita at pinangalanan niya ang mga lalaking nag-iinuman noong gabi ng naturang insidente, gayung sa kanyang testimonya sa hukuman ay sinabi niyang dalawang lalaki lamang ang kanyang nakita at hindi niya nakilala ang mga ito sapagkat madilim noong gabing iyon.

Dahil hindi tiyak na matukoy ni Anthony ang identity ng mga lalaki na nakita niya, nabuo ang labis na pag-aalinlangan sa isipan ng CA ukol sa katotohanan ng kanyang mga naging pahayag.

At dahil siya lamang ang natatanging testigo ng prosekusyon at wala ring ibang ebidensya na magtutukoy kina Marco at Raymond na sila nga ang pumaslang kay Ronald, hindi makonsidera ng CA bilang sapat na batayan ang mga pahayag at testimonya ni Anthony upang hatulan ng conviction ang dalawang naakusahan.

Ang bintang na murder ay isang napakabigat na akusasyon na maaaring magbunga ng panghabambuhay na pagkakakulong sa mga akusado, kung kaya’t sadyang kinakailangan na mapatunayan ng prosekusyon na walang bahid ng pag-aalinlangan, ang aktuwal na partisipasyon ng mga naakusahan. Kung hindi makakapagpresenta ng sapat na ebidensya ang prosekusyon ay walang magagawa ang hukuman kundi ipawalang-sala ang mga naakusahan. Ipinaliwanag ng CA, sa panulat ni Court of Appeals Associate Justice Victoria Isabel A. Paredes, “No less than proof beyond reasonable doubt is required to support a judgment of conviction. While the law does not require absolute certainty, the evidence presented by the prosecution must produce in the mind of the court a moral certainty of the accused’s guilt. When there is even a scintilla of doubt, the court must acquit.”

Umaasa kami na makakamit pa rin ni Ronald, ang katahimikan at hustisya. Nawa’y kusang sumuko ang mga tunay na salarin, o kaya naman ay makahanap ng sapat na ebidensya na magtuturo sa mga taong may gawa ng karumal-dumal na krimen upang sa gayun ay mapagbayaran din nila ang walang-awa na pagkitil nila sa buhay ni Ronald.

10 taon na ang nakakalipas… Tunay na salarin sa pagpaslang kay “Bong”, malaya pa rin

ni Atty. Persida Rueda-Acosta - @Daing mula sa hukay | September 1, 2023

Kapag may nangyayaring krimen, ‘di natatapos ang paghahanap ng hustisya hangga't ‘di natutukoy kung sino ang totoong salarin. Hindi sapat na may makulong lamang. Sa ganitong sitwasyon, hindi matutuldukan ang pagdaing ng katarungan.

Sa bawat krimen na humahantong sa kamatayan tulad sa mga kasong homicide o murder – hustisya ang tanging daing ng lahat.

Gayunman, paano makakamit ang hustisya kung makalipas ang halos isang dekada ay napatunayan na wala palang kasalanan ang akusado sapagkat sa simula pa lamang ay bunga na ng desperasyon sa hustisya ang pagkakadawit sa kanya?

Daing mula sa hukay ang patuloy nating maririnig dahil bagama’t lumipas ang panahon, ang hustisya ay nanatiling mailap sa yumaong biktima, at sa kanyang mga naulila.

Kaugnay sa mga nabanggit, ating ibabahagi ang kuwentong hatid ng kasong People v. Ansus (G.R. Number 247907, 2 December 2020), sinulat ni Honorable Associate Justice Rosmari D. Carandang.

Sa kasong ito, isa sa mga kliyente ng ating opisina, ang Public Attorneys’ Office o PAO, na itatago na lamang natin sa pangalang “Ramon,” siya ay natulungan natin, at nakamit niya ang hustisya mula sa pagkakadawit bilang pangunahing salarin sa pagkamatay ng biktimang itatago na lamang din natin sa pangalang “Bong”.

Kahit na napawalang-sala at napalaya na ang akusado – patuloy pa rin ang hangad natin na magkaroon ng hustisya para sa yumaong biktima. Sa araw na ito, ating talakayin ang perspektiba mula sa lente ng biktima.

Bilang paglalahad sa mga nangyari, noong Nobyembre 3, 2011, pormal na inakusahan si Ramon ng kasong murder, dahil sa pagpaslang diumano kay Bong noong Agosto 5, 2011. Matapos ang paglilitis, hinatulan si Ramon ng Regional Trial Court ng guilty sa kasong isinampa laban sa kanya.

Pagdating sa Court of Appeals, kinatigan nito ang naging desisyon ng Regional Trial Court kaya ang kaso ay umabot sa Korte Suprema.

Matapos ang masusing pagsusuri ng Kataas-taasang Hukuman sa kabuuang kaso, pinawalang-sala nito si Ramon sa kasong murder. Ayon sa Korte Suprema, mahalaga diumanong mapatunayan ang pagkakakilanlan ng pumatay. Ang mga salaysay ng saksi, at pisikal na ebidensya diumano ng prosekusyon ay taliwas sa konklusyon na ang akusadong si Ramon ang salarin, at may akda sa pagpaslang kay Bong.

Aniya, bukod sa hindi pagkakapare-pareho ng mga salaysay ng mga saksi, hindi rin naging malinaw ang naging dahilan at paliwanag ukol dito.

Batay sa Korte Suprema, ang mga bagay na ito ay sadyang nagdudulot ng malaking butas sa mga alegasyon na ang pumaslang kay Bong ay ang akusadong si Ramon.

Sa kabilang banda, ang pisikal na ebidensya diumano ay hindi rin tugma sa teorya ng prosekusyon sa Post-Mortem Examination Report.

Ayon sa nasabing report, ang mga sugat diumano ay dulot ng isang matulis at matalim na bagay na taliwas naman sa akusasyon na ang ginamit diumano ni Ramon ay isang mapurol na bagay tulad ng barreta.

Alinsunod sa mga nabanggit, binaliktad ng Korte Suprema ang naunang konbiksyon ni Ramon, at tuluyan siyang pinawalang-sala.

Sa kabuuan, ang kaso nina Ramon at Bong mula sa Regional Trial Court hanggang Korte Suprema ay inabot ng halos isang dekada.

Bagama’t, may kasabihan na “mas mabuti na ang sampung taong may kasalanan ay malaya, kaysa sa isang inosenteng tao ang mahatulan at makulong sa piitan,” hindi rin maipagkakaila na ang dalangin para sa hustisya mula sa perspektiba at lente ng yumaong biktima tulad ni Bong, at kanyang mga naulila ay nanatiling mailap.

Mula sa lente ng yumaong biktima na si Bong, tunay na hindi makatarungan na sa loob ng halos 10 taon ay masasabing malaya pa rin ang tunay na salarin.

Sa paglipas ng panahon, oras lamang ang dumaan ngunit hindi ang gulong ng katarungan. Sa kabilang banda, kapwa kaapihan ang 10 taon ng pagkakapiit para sa taong walang-sala tulad ni Ramon.

Ang kuwento nina Ramon at Bong ay isa lamang sa mga kuwento ng daing mula sa hukay. Ang mapait na sinapit at ang patuloy na paghahangad ng katarungan ay hindi lamang produkto ng imahinasyon. Bagkus, ito ay hango sa tunay na pangyayari.

Dahil dito, dalangin namin na hindi lamang makamit ang hustisya para sa bawat kliyente ng ating opisina. Sa halip, dalangin natin ang pagkamit ng katarungan sa lahat – kasama ang mga katulad ni Bong at kanyang pamilya. Nawa'y makamtan din ni Bong ang tunay na hustisya, at sumalangit nawa ang kanyang kaluluwa at ang daing mula sa kanyang hukay ay maparam na.